hiệp chặt chẽ của nhiều hữu thể có lý trí cùng chung sống dưới những quy
luật chung”
. Ta phải cầu mong cho sớm xuất hiện cái nhân loại mới
này, nhưng chúng ta có khả năng và có bổn phận chuẩn bị cho nó xuất hiện
bằng cách giúp vào việc giáo dục con người nơi bản thân và nơi người
khác. Vì là triều đại của các cứu cánh, nghĩa là triều đại của những con
người biết tự coi mình và coi tha nhân như những cứu cánh tự thân, cho nên
sự xuất hiện của nhân loại mới không phải là việc của trời đất cho bằng là
việc của những con người tự do.
Hành động đạo đức dẫn ta tới “triều đại các cứu cánh”. Và trong triều đại
này, con người sẽ không còn bị đánh giá bằng Mỹ kim hay bằng chiếc xe
hơi của mình, nhưng là bằng phẩm, giá (dignité). “Trong triều đại các cứu
cánh, mọi cái điều có một giá trị hay một phẩm cách. Khi một sự vật có một
giá trị, người ta có thể thay thế nó bằng một sự vật tương đương. Còn khi
một sự vật vượt trên tất cả mọi giá cả, và như vậy không có gì được coi là
tương đương với nó, thì ta nói nó có một phẩm giá”
. Đây cũng là một
danh từ giúp ta hiểu tính chất tinh thần của sinh hoạt con người: người ta
nói “có tiền mua tiên cũng được”, nhưng tiền không thể mua được phẩm
giá, và khi một người đã mất phẩm giá, ta thường thấy họ không muốn sống
nữa.
Đối với những vật dụng có giá cả rõ ràng, ta chỉ việc đưa tiền ra mua.
Đối với phẩm giá thì sao? Ta không thể mua cho ta, và ta cũng không thể
đánh giá nơi người khác. Ta chỉ có thể dùng hành vi đạo đức và cuộc đời
ngay chính để đạt tới phẩm giá, còn đối với phẩm giá nơi tha nhân, ta chỉ
phải tôn kính. Sự tôn kính này cũng làm ta tôn kính quy luật đạo đức và tự
trọng chính mình ta khi ta thực sự sống theo lý trí. Tất cả đều gồm trong
chữ tự trị, vì tự trị làm cho con người ý thức rằng mỗi khi hành động, mình
vừa là người làm luật vừa là người có bổn phận thi hành quy luật, và mình
phải cư xử như những cứu cánh tự thân. Cho nên chúng ta kết luận Tiết này
với câu: “Tự trị là nguyên lý của phẩm giá con người cũng như của tất cả
những bản thể có lý trí”
