nhiều và rời rạc như cát bụi kia đang chịu một sức ép dồn lại gần nhau: sức
ép này sẽ toàn thắng những đố kỵ và chia rẽ cá nhân cũng như chia rẽ giữa
các quốc gia. Tuy nhiên, mặc dầu gọng kìm đã khép lại, nhưng chưa có gì
xem ra chắc chắn có khả năng đẩy chúng ta vào trong vòng của những liên
hệ nhân đạo giữa chúng ta, trừ khi sẽ xuất hiện một từ trường để hấp dẫn
chúng ta một cách mãnh liệt từ bên trong: chúng ta sẽ bị lôi cuốn lại gần
nhau tử bên trong”
. Cái sức lôi cuốn này chính là ý thức con người:
con người ý thức rằng họ cùng chung một nhân tính, hơn nữa khi đó “tất cả
mọi người sẽ làm thành một ý thức duy nhất”
để cùng lo tính với nhau,
cùng vui và cùng buồn với nhau như anh em một gia đình: khi đó trái đất
này sẽ bị coi là hết sức nhỏ hẹp đối với cái nhìn “không gian” của con
người. Thực sự cái nhìn “tiên tri” của Teilhard đã khởi sự hình thành: con
người thời nay đã nhờ những tiến bộ khoa học để giao dịch với nhau trong
thế giới như trong một xóm nhỏ, mà còn lẹ hơn thế. Những tường ngăn
cách giữa các quốc gia dần dần đổ xuống từ sau thế chiến thứ hai: những
nước thù ghét nhau truyền kiếp như Đức với Pháp đã cùng nhau xây dựng
khối thị trường chung Âu châu, như vậy hầu như trên thế giới không còn
những quốc gia lẻ tẻ, nhưng chỉ còn hai khối lớn: khối thế giới Tự do với
Hoa Kỳ đứng đầu và khối Cộng sản với Nga Xô lãnh đạo
. Tuy vẫn còn
những nứt nẻ trong khối Tự do cũng như trong khối Cộng sản, bởi vì tư lợi
vẫn còn tiếng nói quá mạnh và con người chưa ý thức đầy đủ về nguy cơ
của một chiến tranh nguyên tử, nhưng viễn tượng một nhân loại đoàn kết
đang hiện ra khó rõ ràng trong tương lai.
Trở lại Kant. Ta thấy cái mà Teilhard gọi là sức hấp dẫn từ bên trong, thì
Kant gọi là ý chí thuần túy, tức lý trí khi không bị những cuồng vọng và dục
tình làm lu mờ. Cho nên cũng như Teilhard, ta thấy Kant tin tưởng vào một
xã hội nhân đạo hơn, trong đó những con người thực sự là những con
người. Ông viết: “Quan niệm theo đó mỗi hữu thể có lý trí đều phải tự coi
mình như làm nên những quy luật phổ quát nơi những tôn chỉ hành động
của mình, thì quan niệm đó dẫn ta tới một ý tưởng vô cùng phong phú về
một Triều đại các cứu cánh. Tôi dùng chữ “triều đại” để gọi tên cái liên
