TRIẾT HỌC KANT - Trang 46

con người thuộc loại tri thức nào? Con người có thể tri thức những gì? Và
không thể tri thức những gì? Đó là nội dung cuốn Phê bình lý trí thuần túy.
Thứ đến chúng ta sẽ tìm hiểu vấn đề sinh hoạt đạo đức của con người: hành
vi đạo đức khác hành vi vô luân ở chỗ nào? Tri thức khoa học và tri thức
đạo đức khác nhau thế nào ? Châm ngôn và luật đạo đức khác nhau làm sao
? Kant giải quyết vấn đề linh hồn và Thượng Đế thế nào ? Đó là nội dung
cuốn Phế bình lý trí thực hành. Sau hết, để giải quyết những mâu thuẫn
giữa lý trí và cảm giác, giữa đối tượng của cuốn Phê bình lý trí thực hành
và đối tượng của cuốn Phê bình lý trí thuần túy, Kant đã viết cuốn Phê bình
khả năng phán đoán, trong đó ông đi sâu vào công việc phân tích sinh hoạt
thực tế của con người: chính nơi sinh hoạt, mọi mâu thuẫn sẽ được giải
quyết vì thực ra không có mâu thuẫn trong sinh hoạt. Những gì được coi là
mâu thuẫn trong các quan niệm vẫn thường không thấy hiệp nhất với nhau
trong sinh hoạt. Kant chú ý đến hai hình thức, một của Thẩm mỹ học, hai
của Đạo đức học. Trong Thẩm mỹ học, ta gặp cái Đẹp thuần túy: theo Kant,
đây là một hình thái cảm giác không vương một khoái cảm ích kỷ nào, vì
thế ta mới gọi đó là một cái đẹp lý tưởng. Đẹp mà không xui nên những
thích thú đê tiện và ích kỷ: đó thực là một cảm giác được thanh lọc hết
những vẩn đục của giác quan để chỉ còn giữ lại “hình thức” của cảm giác
thôi. Kant coi đây là một cảm giác theo lý trí, một cảm giác hợp lý hơn là bị
chi phối bởi dục tính. Sự “cảm phục” cũng lại là một hình thái cảm giác
“thuần túy” nữa: đó là tình cảm mà ta có khi đứng trước một hành vi cao cả,
dầu hành vi này là của kẻ thù ta. Như vậy, sự Thiện đây (cũng như cái Mỹ
trên này) quả thực là một cái Thiện “thuần túy”, không bị chi phối bởi
những tình cảm riêng tư vị kỷ. Các học giả đồng ý về chỗ Kant coi cảm
phục là bước đầu của sinh hoạt tôn giáo. Tuy nhiên, như chúng ta sẽ thấy
trong phần phê bình sau này, Kant đã không coi tôn giáo như một hệ luận
của triết học: từ niềm tin triết học sang tới tôn giáo, còn cả một quãng cách
xa vời như một vực thẳm. Chính chỗ này Kant đã được J. Lacroix kính
phục và coi triết Kant là một triết học gần với tư tưởng Thiên Chúa giáo