người để vượt qua vực thẳm này. Nhưng hiện còn quá sớm để bàn về điểm
tế nhị này.
Người ta thường nói: muốn hiểu một cuốn sách khó, cần phải đọc ngược
lại. Nói thế nghĩa là cần phải có thể đọc xuôi và đọc ngược, và tất nhiên đó
là chuyện chỉ có thể làm khi nào người ta rất quen với một khu rừng hay
một khu nhà thì mới có thể đi ngược đi xuôi mà không sợ lạc. Đối với triết
học Kant cũng thế, nhiều tác giả, kể cả những vị được coi là thầy dạy của
một thế hệ, - đã bị cái nạn “cây to che khuất cả rừng”: họ đã vấp phải cuốn
Phê bình lý trí thuần túy, họ đã dừng lại đó và coi đó là tất cả triết học Kant.
Cũng vì triết của Kant quá mới mẻ đối với họ, và cũng quá sâu xa, nên cần
nhiều thế hệ và nhiều triết gia tài ba mới nắm được đường dây truyền và
mới nhận ra thực chất của tư tưởng ông. Ngày nay, sau những nghiên cứu
mới đây của nhiều triết gia và học giả, người ta đã đồng ý nhau về những
điểm mà xưa kia không thể có sự đồng ý. Heidegger đã nói lên điểm then
chốt của triết học Kant khi ông nhắc lại nguyên văn một câu của Kant trong
cuốn Phê bình lý trí thuần túy. “Tất cả sự chú tâm của lý trí lý thuyết và
thực hành đều thâu gồm trong 3 câu hỏi này: 1. Tôi có thể tri thức gì? 2. Tôi
phải làm gì? 3. Tôi có quyền hy vọng gì?
. Hơn nữa, như chính
Heidegger đã nhắc lại một đoạn sách khác của Kant, mục đích của Kant
không phải là tri thức, nhưng chỉ dùng tri thức làm bàn đạp để tiến sang
lãnh vực sinh hoạt, cho nên 3 vấn đề trên đây lại được Kant quy về một vấn
đề duy nhất là vấn đề con người: “Kant đã viết trong phần nhập đề cuốn
Luân lý của ông về quan niệm triết học của ông như sau: “Lãnh vực của
triết học quy về bốn câu hỏi này: 1. Tôi có thể tri thức gì? 2. Tôi phải làm
gì? 3. Tôi có quyền hy vọng gì? 4. Con người là gì?”. Và Kant thêm: “Tất
cả chỉ là vấn đề con người, bởi vì ba câu hỏi trên cũng quy về câu thứ bốn”
Như vậy, tất cả chỉ là vấn đề con người. Tất cả con người, và chỉ con
người thôi. Kant muốn giúp con người nhận ra địa vị cùng là cách sống
xứng với con người: con người phải sống cái bản chất của mình là một sinh
vật có lý trí, đừng sống theo cảm giác như những vật thiếu lý trí. Nhưng
