TỔNG KẾT
Nhìn vào quá trình tư tưởng triết học hai thế kỷ vừa qua, từ khi Kant xuất
hiện như một kỷ nguyên mới của sự phản tỉnh, người ta thấy tư tưởng của
ông không ngừng chi phối đời sống tinh thần con người. Quả thực ông đã
làm một cuộc cách mạng Copernic và các đồ đệ tinh thần của ông như
Fichte, Schelling, Hegel, Schopenhauer, Husserl V.V.. đã tiếp tay hoàn
thành công việc đòi lại chủ quyền cho con người, chủ quyền mà triết Hy
Lạp cùng với truyền thống Tây phương cho tới Descartes đã đặt nơi những
bản tính bất biến và vĩnh cửu của thiên nhiên. Descartes, triết gia của
Cogito, đã nhận ra chủ thể tính của con người, nhưng ông mới chỉ trả lại
chủ quyền cho ý chí con người thôi: về phương diện tri thức và sinh hoạt
tình cảm, con người trong triết học Descartes vẫn lệ thuộc vào những ý
tưởng bẩm sinh và Descartes vẫn phải dựa vào sự chân thật của Thượng Đế
để bảo đảm cho chân lý của con người. Nói cách khác, Descartes vẫn mơ
mộng một chân lý tuyệt đối, một chân lý tự thân, cho nên tri thức của con
người Descartes vẫn lệ thuộc trực tiếp vào Thượng Đế. Kant là người đầu
tiên trong lịch sử loài người đã phân biệt cái nhìn của ta và cái nhìn của
Thượng Đế, chân lý của con người và chân lý của thần linh: tri thức của ta
là tri thức hiện tượng, không phải tri thức tuyệt đối của thần linh, cái nhìn
của ta là cái nhìn hữu hạn (nhớ Kant gọi trực giác của ta là trực giác tiếp
xuất và trực giác của Thượng Đế là trực giác phát nguyên; cái nhìn của ta
lãnh hội được phần nào bản chất của sự vật, tùy theo khả năng nhận thức
của ta, còn cái nhìn của thần linh được gọi là phát nguyên vì đã phát sinh ra
tất cả những gì là bản chất vạn vật). Platon đã chủ trương con người là chị
em với chư thần, cùng với chư thần sinh hoạt trên tiên cảnh trước khi bị sa
xuống trần; Descartes không nghĩ con người là chị em với chư thần, nhưng
cũng có một chủ trương tương tự khi ông quyết con người là một tinh thần
tự lập, thần xác chỉ là cái máy để linh hồn sử dụng, cần hiểu thấu câu ông
nói “con người là một tinh thần, nghĩa là một bản thể mà tất cả bản tính chỉ
là suy tưởng, và dầu không có thân xác thì tôi vẫn là tôi không hơn không
kém”. Bởi thế tri thức của Descartes mới mặc nguyên hình những suy
