tưởng như thấy trong triết học Platon. Trái lại, nơi học thuyết Kant, tri thức
được cấu tạo bởi hai yếu tố bất khả khuyết, quan niệm và cảm giác: đó là tri
thức thường nghiệm. Rồi, như cuốn Phê bình lý trí thuần túy chứng tỏ, Kant
đã dùng phương pháp phê bình để chứng minh sự khác biệt hoàn toàn giữa
một tri thức và một ý tưởng: tri thức dầu là tiên thiên và phổ quát như tri
thức khoa học, cũng đòi ta phải có thể kinh nghiệm về đối tượng của tri
thức ; nếu không thể kinh nghiệm bằng giác quan, thì không thuộc lãnh vực
tri thức thực nghiệm. Cho nên những nhận thức của ta về những thực tại
siêu hình sẽ không thể xếp vào loại tri thức khoa học. Nói thế không phải ta
không tri thức những thực tại này: ta có tri thức chắc chắn không kém gì tri
thức khoa học thực nghiệm, nhưng tri thức siêu hình (sinh hoạt đạo đức)
dựa trên những nền tảng khác, vì đối tượng đây cũng khác đối tượng của
khoa học thực nghiệm. Đối tượng của khoa học thực nghiệm là những sự
vật vật chất, còn đối tượng của siêu hình học là sinh hoạt tinh thần của con
người. Tóm lại, Kant đã hoàn thành một cuộc cách mạng rất quan trọng
trong lãnh vực tư tưởng, và ông đáng gọi là người đã khai sáng một kỷ
nguyên mới, kỷ nguyên của khoa học con người, của tri thức con người. J.
Vuillemin đã nhắc lại sự kiện này khi viết: “Hành vi cách mạng của Kant
đối với lịch sử của tư tưởng, “cuộc cách mạng Copernic” của ông, đã dùng
những phân tích để chứng minh rằng những ý tưởng của ta về tuyệt đối
chẳng những không nắm được tuyệt đối, mà thực ra chúng chỉ có ý nghĩa
khi ta dừng để chúng vượt giới hạn của khả năng kinh nghiệm, nghĩa là phải
tách chúng ra khỏi tri thức thần linh. Như thế, học thuyết của Kant về tri
thức là học thuyết đầu tiên không dựa vào tri thức thần thánh mà vẫn hợp
lý"
Mấy dòng trên đây tóm lược lập trường của Kant về vấn đề tri thức, một
trong ba vấn đề căn bản của con người. (Tôi có thể tri thức gì? Tôi phải làm
gì? Tôi có quyền hy vọng gì? Con người là gì?). Kant làm công việc phê
bình tri thức khoa học để tìm cách giải quyết vấn đề sinh hoạt tinh thần của
con người (đạo đức) và vấn đề sinh hoạt tình cảm (thẩm mỹ và mục tiêu).
Triết học của ông là một xây dựng có hệ thống chặt chẽ, được cấu tạo bởi
