Truyền kỳ mạn lục
NGUYỄN DỮ
NGUYỄN DỮ
Truyền kỳ mạn lục
Chương 7
Chuyện nghiệp oan của Đào Thị (*)
Ả danh kỹ ở Từ Sơn (1) là Đào Thị, tiểu tự Hàn Than, thông hiểu âm luật và chữ nghĩa. Niên hiệu
Thiệu Phong (2) thứ năm (1345) đời nhà Trần, nàng được tuyển sung vào làm cung nhân, hằng ngày
chầu vua ở tiệc rượu hay ở chiếu bạc.
Một hôm vua thả thuyền chơi trên sông Nhị, rồi đi lần xuống tận bến Đông Bộ Đầu (3). Vua lãng
ngâm rằng:
Vụ ế chung thanh tiểu,
Sa bình thụ ảnh trường.
Nghĩa là:
Mù tỏa tiếng chuông nhỏ,
Cát phẳng bóng cây trường (dài).
Các quan chưa ai nối được vần, nàng Đào liền ứng khẩu được ngay:
Hàn than ngư hấp nguyệt,
Cổ lũy nhạn minh sương.
Nghĩa là:
Bến lạnh cá đớp nguyệt,
Lũy cổ nhạn kêu sương.
Vua khen ngợi hồi lâu rồi nhân đó gọi là: "ả Hàn Than".
Vua Dụ Tôn mất, nàng phải thải ra ở ngoài phố, thường đi lại nhà quan Hành khiển là Ngụy Nhược
Chân. Bà vợ quan Hành khiển không có con mà tính hay ghen, ngờ Hàn Than tư thông với chồng,
bắt nàng đánh một trận rất là tàn nhẫn. Nàng tức tối vô cùng, bèn đem những trâm hoa bằng vàng
ngọc bán đi để thuê thích khách vào nhà Nhược Chân trả thù.
Nhưng thích khách đến, bị người nhà Nhược Chân bắt được, lúc đem tra khảo, hắn xưng ra Hàn
Than. Hàn Than sợ, phải cạo trọc đầu và mặc đồ nâu sồng, trốn đến tu ở chùa Phật Tích (4), giảng
kinh thuyết kệ, chỉ mấy tháng đã làu thông lắm. Nàng có dựng ra am gọi là am Cư Tĩnh, mời họp các
văn nhân để xin một bài bảng văn. Bấy giờ trong làng có một cậu học trò tuổi độ 14, 15, cũng đến
hội họp. Hàn Thanh khinh là còn ít tuổi, nói đùa rằng:
- Anh bé con này cũng làm văn được à? Vậy thử làm cho tôi xem nào.
