xung quanh Hama, đưa họ tới quét dọn các đường phố, rửa sạch máu me,
thu gom các thi thể, và dẫn chó theo để đưa qua những nơi bị bom tàn phá.
Khi xe đưa tôi tới Hama vào cuối tháng Năm, tôi thấy ba khu vực của
thành phố đã bị san phẳng hoàn toàn – mỗi nơi rộng gấp khoảng bốn lần sân
bóng và được phủ bằng màu vàng nhạt của bê tông vụn.
Tôi và người lái xe taxi lái xe băng qua một trong những khu bị san
phẳng đó, nghiêng xuống phía bờ cỏ vẫn còn xanh tốt của dòng Orontes.
Chúng tôi dừng xe ở giữa khu đất. Trong một khoảnh khắc, tôi thấy lại cảm
giác tôi vẫn hay có khi còn là một đứa trẻ, khi vào mùa đông chúng tôi lái
xe ra giữa cái hồ bị đóng băng để câu cá dưới đó; đó là cảm giác bứt rứt
không yên khi đứng trên những thứ mà bạn biết rằng mình không nên đứng
trên đó. Tôi đá vào phía nền dưới chân mình và phát hiện ra một chiếc giày
tennis, một cuốn sách rách tan, và những mẩu quần áo nát vụn; đây đó
những mẩu gỗ hoặc những đầu nhọn của que thép được gia cố xuyên qua bề
mặt bụi bặm. Cả khu này, với tất cả những gì trong đó, hẳn đã bị cày xới
tung lên như một ruộng ngô vào mùa xuân rồi sau đó thì bị san phẳng. Khi
tôi và người lái taxi lái xe đi, chúng tôi bắt gặp một người đàn ông cao tuổi
gù lưng, trong chiếc khăn trùm đầu kẻ ca rô và chiếc áo choàng màu xanh lá
cây, đang lê bước dọc theo cách đồng chết chóc.
“Những ngôi nhà ở đây đâu rồi ạ?” Chúng tôi dừng lại và hỏi.
“Các anh đang lái xe trên nó đấy,” ông ta trả lời.
“Thế còn những người đã sống ở đó ở đâu?” Tôi hỏi tiếp.
“Hẳn là các anh cũng đang lái xe trên vài người trong số họ đấy,” ông ta
lẩm bẩm rồi tiếp tục lê bước đi.
Tuy vậy thì Luật Hama có lý của nó, tôi đã bỏ ra nhiều thời gian trong
những năm sau đó cố gắng tìm hiểu nó. Tôi nghĩ cách tốt nhất để hiểu điều
đã xảy ra ở Hama thì phải hiểu được rằng đời sống chính trị ở Trung Đông
là một tập hợp của ba tín ngưỡng chính trị khác biệt, tất cả đều hoạt động
vào cùng một lúc.
Đầu tiên và lâu đời nhất trong ba tín ngưỡng này là quan điểm chính trị
giống như kiểu bộ lạc. Tôi sử dụng cụm “kiểu bộ lạc” với hàm ý nhắc tới
một hình thức của thời tiền hiện đại là sự tác động lẫn nhau mang tính chính
