Nhưng tôi sắp trình bày với ông bây giờ đây, bằng một hai ví dụ,
sợi chỉ kín đáo và mỏng manh đã dắt dẫn họ trong việc lựa chọn các
chi tiết phụ một cách tinh tế. Hầu hết các họa sĩ vẽ cảnh điêu tàn, sẽ
cho ông thấy xung quanh những đình tạ quạnh hiu, những cung điện,
đô thị, cổ tháp hay các kiến trúc khác bị đổ nát của họ một trận cuồng
phong đang thổi; một lữ khách mang gói nhỏ hành lý trên lưng và
đang đi qua; một phụ nữ bồng đứa con trĩu nặng quấn trong manh áo
rách và đang đi qua; những người cưỡi ngựa chuyện trò, áo khoác kéo
lên đến mũi, và đang di qua. Ai là người đã gợi ý các chi tiết phụ ấy?
Sự liên tưởng. Tất cả đi qua; con người và chỗ ở của con người, ông
hãy thay đổi loại kiến trúc đổ nát đi; hãy giả dụ thế chỗ cho cảnh đổ
nát của một đô thị là một ngôi mộ lớn nào đấy, ông sẽ thấy sự liên
tưởng tác động đến nghệ sĩ hệt như thế, và kéo theo những chi tiết phụ
ngược lại hoàn toàn với các chi tiết phụ trước. Lúc này, lữ khách mỏi
mệt sẽ đặt gói hành lý xuống chân mình, và bác với con chó của bác sẽ
ngồi xuống và sẽ nghỉ ngơi trên các bậc của ngôi mộ; chị phụ nữ dừng
lại và ngồi xuống, sẽ cho con bú; những người đàn ông sẽ xuống ngựa,
và để cho các con vật nằm dài trên mặt đất gặm cỏ thảnh thơi, họ sẽ
tiếp tục trò chuyện, hoặc sẽ giải trí bằng cách đọc các chữ khắc trên
mộ. Bởi vì cảnh đổ nát là một nơi nguy hiểm, còn những ngôi mộ là
một thứ chốn nương thân; bởi vì đời là một cuộc hành trình, còn ngôi
mộ là chỗ nghỉ ngơi; bởi vì con người ngồi xuống nơi hài cốt của con
người yên nghỉ.
Nếu để người lữ khách đi qua bên ngôi mộ và dừng lại giữa cảnh
điêu tàn thì chắc là vô nghĩa. Nếu ngôi mộ chấp nhận được vài ba sinh
vật chuyển động ở xung quanh, thì đó là những con chim bay lượn tít
trên cao hoặc những con chim khác sải cánh vút ngang qua, hoặc
những người lao động đang hát ở đằng xa, công việc mệt nhọc ngăn
không cho họ nghĩ đến cái chết, ở đây tôi chỉ nói về các họa sĩ vẽ cảnh
điêu tàn. Các họa sĩ lịch sử, các họa sĩ phong cảnh biến hóa đi, tương
phản đi, thay đổi đi các chi tiết phụ, cũng như những ý nghĩ đổi khác
