một đối tượng hiểm ác, dư luận của xứ sở chúng ta, các tập tục của
đồng bào chúng ta, v.v. tất cả đều dồn vào những đánh giá của chúng
ta. Những nguyên nhân ấy có xu thế khiến chúng ta nhìn các màu sắc
chói chang và rực rỡ như một dấu hiệu của tính khoe khoang hoặc
trạng thái tư tưởng, tình cảm nào khác ư? một số hình dạng mà các
dân quê, hoặc những kẻ mà nghề nghiệp, công việc, tính cách theo
chúng ta là khả ố hoặc đáng khinh quen dùng ư? những ý niệm phụ trợ
ấy sẽ lại kéo đến bất chấp chúng ta, cùng với những ý niệm về màu
sắc và hình dạng, và chúng ta sẽ phản ứng lại màu sắc kia và các hình
dạng kia, tuy rằng bản thân chúng chẳng có gì gây khó chịu. Đấy là
căn nguyên thứ mười một khiến các đánh giá hết sức khác nhau...
Vậy đối tượng nào trong tự nhiên mà mọi người sẽ hoàn toàn
nhất trí với nhau về vẻ đẹp? Cơ cấu của các thực vật chăng? cơ chế
của các động vật chăng? thế giới chăng? song những người nhận thức
rõ nhất các tương quan, sự sắp đặt đâu ra đấy, các đối xứng, các liên
kết chi phối những bộ phận của cái đại toàn thể, và chẳng biết gì về
mục đích mà đấng Hóa công nhằm tới khi tạo ra cái đại toàn thể ấy,
chẳng phải họ có xu hướng tuyên bố rằng thế giới là hoàn toàn đẹp,
bởi những ý niệm họ có về thần linh hay sao? Và chẳng phải họ nhìn
công trình ấy như một kiệt tác, chủ yếu là vì tác giả đã không thiếu cả
quyền lực lẫn ý chí để tạo ra nó như thế? Nhưng có biết bao trường
hợp chúng ta không thể chỉ căn cứ vào tên tuổi người thợ để suy luận
là công trình hoàn hảo, và chúng ta vẫn cứ chiêm ngưỡng? Bức tranh
này là của Raphaël, thế là đủ. Đấy là căn nguyên thứ mười hai, nếu
không khiến cho các đánh giá hết sức khác nhau, thì ít ra cũng khiến
cho đánh giá sai lầm.
Hình như ai nấy dễ thống nhất ý kiến với nhau hơn khi đánh giá
vẻ đẹp của các thực thể thuần túy có tính chất tưởng tượng, như thần
đầu người mình sư tử, đầu người mình cá, thần điền dã, thần đầu bò
mình người, con người lý tưởng, v,v. và điều đó chẳng có gì lạ: những
thực thể tưởng tượng ấy thực ra là được tạo nên theo những tương
