Tôi đã phát biểu với ông về tượng đài ở Reims
nhân đây tôi trở lại vấn đề ấy. Bên cạnh anh phu khuân vác ngả mình
trên những kiện hàng, người đàn bà nắm bờm dắt một con sư tử kia có
ý nghĩa gì? Người đàn bà và con vật đi về phía anh phu khuân vác
đang ngủ; và tôi tin chắc rằng một em bé có lẽ sẽ kêu lên: “Mẹ ơi, bà
ấy sắp để cho cái ông tội nghiệp đang ngủ kia bị con vật của bà ăn thịt
bây giờ”. Tôi không biết có phải đó là ý định của ông ấy không; nhưng
điều ấy sẽ xảy ra nếu người đàn ông kia không thức dậy và nếu người
đàn bà kia tiến thêm một bước nữa. Pigalle, ông bạn của tôi ơi, bạn
hãy cầm lấy búa và phá hộ tôi cái nhóm kết hợp các hình tượng kỳ dị
ấy đi. Bạn muốn thể hiện một đức vua bảo trợ; thì đó phải là đức vua
bảo trợ nông nghiệp, thương mại và dân cư. Anh phu khuân vác của
bạn nằm ngủ trên các kiện hàng, đó đúng là Thương mại. Bạn hãy hạ
sát, ở phía bên kia của bệ, một con bò mộng; hãy bố trí một bác nông
phu lực lưỡng nghỉ ngơi giữa đôi sừng của con vật; thế là bạn sẽ có
Nông nghiệp. Khoảng giữa hai người đó, bạn hãy đặt một chị nông
dân mập mạp, hiền lành đang cho con bú; và tôi sẽ nhận ra là Dân cư.
Một con bò mộng bị hạ sát chẳng phải là một cái gì đẹp hay sao? một
bác nông phu cởi trần đang nghỉ ngơi chẳng phải là một cái gì đẹp hay
sao? một chị nông dân với nét mặt thô và đôi vú lớn chẳng phải là một
cái gì đẹp hay sao? bố cục ấy sẽ không cung cấp cho lưỡi dao khắc của
bạn đủ mọi loại tự nhiên hay sao? cái đó sẽ không làm tôi xúc động, sẽ
không làm tôi hứng thú hơn các hình tượng trưng của bạn hay sao?
Bạn sẽ cho tôi thấy được đấng quân vương bảo trợ các thân phận thấp
hèn, đúng như ngài phải thế; bởi vì chính họ tạo nên nhân quần và
quốc gia.
Nghĩa là, cần phải ngẫm nghĩ sâu sắc chủ đề của mình. vấn đề
đúng là ở chỗ bày biện các hình trong tranh! Phải làm sao cho các hình
ấy tự chúng sắp xếp lấy nơi chốn như trong tự nhiên. Phải làm sao cho
chúng đều tất thảy hướng về hiệu quả chung một cách mạnh mẽ, giản
