TUẤN, CHÀNG TRAI ĐẤT VIỆT - Trang 444

trong một tiệm ăn đường Espagne (nay là đường Lê Thánh Tôn), một người
ở trong hội quán A.J.A.C (Amicale des Journalistes Annamites de
Cochinchine - Hội Ái Hữu các nhà báo An nam ở Nam kỳ) , đường
Lagrandière (đường Gia Long). Câu chuyện trao đổi riêng biệt với mỗi
người kéo dài đến vài tiếng đồng hồ. So sánh hai lãnh tụ Cộng sản ở Nam
kỳ với Nguyễn Nghiêm, lãnh tụ cộng sản ở Trung kỳ, thật khác nhau một
trời một vực.
Nguyễn Nghiêm tuy hăng say nhưng quê mùa chất phác, hiểu chủ nghĩa
cộng sản quốc tế qua các sách tuyên truyền bằng Hán tự của cộng sản
Trung hoa, và chỉ nhắm mắt tuân theo mệnh lệnh của thượng cấp mà thôi.
Anh đã không hiểu được rõ rệt ý nghĩa cuộc đấu tranh của giai cấp vô sản,
mà anh, một đại điền chủ, đứng ra lãnh đạo ở tỉnh nhà, với một số đông
đồng chí vài ngàn người toàn là ở giai cấp tư sản và địa chủ, phú nông.
Tuấn nhận xét rằng có lẽ Ðảng Cộng Sản Ðông Dương chủ trương đường
lối đấu tranh khác nhau ở mỗi "xứ “, tùy theo trình độ chính trị của mỗi địa
phương. Cho nên cuộc nổi loạn của Cộng sản Trung kỳ (Quảng Ngãi, Nghệ
Tỉnh) trong thời kỳ 1930 -1932 không có thành phần vô sản, bần cố nông.
Ở Bắc kỳ, trong thời gian ấy cộng sản chưa hoạt động. Một nhóm đảng
viên lãnh đạo, hầu hết là trí thức trung lưu như Võ Nguyên Giáp, Ðặng
Xuân Khu, Trần Huy Liệu (anh này nguyên là Việt Nam Quốc Dân Ðảng,
rời bỏ hàng ngũ quốc gia để gia nhập cộng sản) chỉ hoạt động trong lãnh
vực tuyên truyền mà thôi. Võ Nguyên Giáp vừa đỗ tú tài toàn phần Pháp và
ghi tên vào Cao đẳng Luật khoa năm thứ nhất. Ðồng thời, anh dạy môn Sử
ký tại trường Trung Học Thăng Long. Ðặng Xuân Khu đỗ bằng Thành
Chung và tham gia vào Hội Truyền Bá Quốc Ngữ mà hội trưởng là ông
Nguyễn Văn Tối, phó giám đốc trường Viễn Ðông Bác Cổ, Hànô5i. Trần
Huy Liệu viết báo.
Ở Bắc kỳ cũng như ở Trung kỳ, Cộng sản Ðệ tam thuần nhất không có Ðệ
Tứ. Mãi đến năm 1936 họ mới có vài ba tờ tuần báo làm cơ quan tuyên
truyền công khai. Và cùng lúc đó, người ta mới thấy xuất hiện ra một nhóm
Trốt-kít nhưng không quan trọng bằng nhóm Ðệ Tứ ở Saigon.
Tuấn được tiếp xúc với đám thanh niên lãnh tụ cộng sản ở Saigon, Quảng