TUẤN, CHÀNG TRAI ĐẤT VIỆT - Trang 503

Diễn giả thứ nhì là Trương Tửu. Tửu nói chớ không đọc và thao thao bất
tuyệt. Quá 15 phút, anh còn nói, mặc dầu bị ban tổ chức rung chuông “ tốp
lại “. Tửu phớt tỉnh, cứ nói mãi, nói mãi, mỗi lúc mỗi hùng hồn. Thính giả
càng vỗ tay nhiệt liệt, Trương Tửu càng hăng, cho đến đổi chính ban tổ
chức và chủ tịch đoàn cũng bị thu hút, lôi cuốn, chìm đắm trong những đợt
sóng hùng biện ào ạt ngập tràn cử toạ. Ba lần chuông rung, ba lần Trương
Tửu vẫn không ngừng nói, cho đến khi anh chàng bước xuống diễn đàn, với
một nụ cười bướng bỉnh trên môi, thì toàn thể hội nghị vỗ tay như pháo nổ.
Trương Tửu đã nói đến 30 phút, không một miếng giấy trong tay, và không
lúc nào ra ngoài đề tài mà anh đã tự lựa chọn : “ Tự do ngôn luận và tự do
tư tưởng “.
Sau Trương Tửu, đến phiên Amédée Clémenti, một người Pháp có đầu óc
cách mạng, chống chánh sách thực dân Pháp ở Ðông Dương, và chủ nhiệm
tờ tuần báo Pháp thân Việt :" L’ Argus Indochinois" ở Hà Nội.
Ông nói bằng tiếng Pháp, và rất hăng say góp lời vào bản cáo trạng gay gắt
chống chính sách áp chế của chính phủ thuộc địa đối với các dân tộc Ðông
Dương. Nhiều diễn giả khác, đại diện của Trung kỳ và Nam kỳ, lần lượt lên
diễn đàn. Tất cả đều nhắm vào một đề tài, và một mục phiêu : tấn công chế
độ chuộc địa hiện hữu trên phương diện chính trị và báo chí. Mỗi diễn giả
đều cố gắng vận dụng hết tài miệng lưỡi của mình nhưng vẫn không tránh
khỏi lập đi lập lại các khẩu hiệu mà mọi người đều biết. Bữa tiệc đại hùng
biện vô cùng hào hứng được chấm dứt vào lúc 11 giờ đêm, bằng một bản
yêu sách (desiderata) gởi lên viên Toàn Quyền Pháp ở Hà Nội, đòi hoàn
toàn tự do ngôn luận, tự do hội họp, tự do bầu cử v.v…
“ Hội Nghị Ðông Dương “được một số báo chí tuyên truyền cổ võ khá rầm
rộ từ Hà Nội đến Saigon trong gần nửa tháng, được kết thúc sau nhiều buổi
hội họp bề ngoài có vẻ long trọng, sôi nổi, nhưng chấm dứt “ thành đuôi cá
“ như một vài bạn trong hôị nghị đã nói theo một thành ngữ Pháp :” Le
Congrès est terminé en queue de la poisson “.
“ Hội Nghị Ðông Dương “ danh từ vĩ đại, nhưng không có một trụ sở
thường trực. Người ta tự hỏi giả sử viên Toàn Quyền Ðông Dương, đại diện
tối cao của chính phủ Pháp, muốn trả lời các yêu sách của Hội Nghị, thì