TUẤN, CHÀNG TRAI ĐẤT VIỆT - Trang 62

Pháp" - La France , chớ không bao giờ tự đề cao là "Đại Pháp", là "quan
thầy Đại Pháp " v.v... cũng như họ gọi Viên Toàn Quyền hoặc viên Khâm
Sứ của họ là "Ông Toàn Quyền", "Ông Khâm Sứ " v.v... như người Việt
Nam suy tôn họ. Cái lối tâng bốc phong kiến tạo nên là do các quan lại "An
Nam " xướng ra đầu tiên, rồi các quan Pháp, các thầy Thông, thầy Ký hùa
theo xưng hô thành ra thông lệ. Hạng thanh niên "An Nam" làm việc cho
Nhà Nước Bảo Hộ thời bấy giờ, hầu hết là hãnh diện được làm tôi tớ cho
"Quan Thầy Đại Pháp" và tranh đua nhau nịnh bợ "quan thầy" để được ban
bố ân huệ, tước vị, phẩm hàm, "thăng quan tiến chức".
Đa số lớp thanh niên tây học thời bấy giờ chỉ có một mục đích duy nhất là
thi đậu dể làm việc cho Nhà Nước tức là "làm Quan" :bên Nam-triều từ
Quan Huyện, quan Phủ, đến quan Tuần Vũ, quan Tổng Đốc, quan Thương
Thư, bên chính phủ Bảo Hộ thì quan Tham, quan Phán, quan "còm mi ",
quan Đốc. Dưới một bực là thầy Trợ giáo, thầy Thông, thầy Ký cũng ao
ước được làm ông quan nho nhỏ. Cho nên lúc bấy giờ người Pháp nhận xét
mỉa mai rằng : "TRONG ĐẦU ÓC MỖI NGƯỜI VIỆT NAM ĐỀU CÓ
MỘT ÔNG QUAN", nghĩa là người An Nam nào cũng có tham vọng "làm
Quan" cả. Sự nhận xét tổng quát ấy kể ra cũng đúng một phần nào. Vả lại
lúc ban sơ người Pháp cần đào tạo cấp tốc một số công chức để giúp việc
cho họ trong các cơ sở mới thiết lập : Tòa Sứ, Kho Bạc, nhà Giây Thép, sở
Lục Lộ, nhà Thương, nha Thương Chánh ,v.v... Mà số thanh niên theo học
"chữ Tây" tại các trường Pháp - Việt mới mở còn rất ít oi, cho nên sự học
rất được khuyến khích, thi cử rất dễ dàng và học sinh đỗ bằng "tiểu học" đã
được bổ dụng ngay trong các công sở, làm "thông ngôn ký lục".
Riêng ở Trung Việt chẳng hạn, (từ 1900 đến 1945, gọi là Trung Kỳ, trường
Quốc Học, ở Kinh thành Huế, được mở từ năm 1896, nhưng mãi đến năm
1909 mới bắt đầu mở kỳ thi "Certificat d Etudes Primaires Franco-
Indigenes ". Lúc bấy giờ bằng cấp này còn gọi là bằng Sơ Học, trong dân
chúng gọi là bằng "ri-me". Trong làng dạy hai lớp Đồng Ấu và Dự Bị ( lớp
Năm, lớp Tư ), trường Huyện, Phủ có lớp Sơ Đẳng (lớp Ba ), trường Tỉnh
có thêm lớp Nhì, lớp Nhất. Sau, từ 1917, các trường tỉnh đều đặt thêm lớp
Nhì đệ nhị niên, và đổi là Tiểu Học Pháp Việt ( École de Plein Exercise ),