Nguyễn Vỹ
Tuấn, chàng trai đất Việt
Chương 9
Lê văn Thanh bắt đầu học ABC hồi 19 tuổi. Năm 1911, 20 tuổi cậu xin vào
trường Nhà Nước, học lớp Năm, 24 tuổi chàng thi đỗ bằng "ri-me", hai
tháng sau được vào làm "thầy Ký" ngay trong tòa Sứ và làm thông ngôn
cho ông Công Sứ, tuy sự hiểu biết vể tiếng Tây trong bốn năm sơ học chưa
bao nhiêu.
Trong lúc đó, Trần anh Tuấn, thằng Chuột nhỏ hơn Thanh 10 tuổi, lại học
trước hơn Thanh 2 năm. Năm 12 tuổi nó đã đỗ bằng "ri-me" và được Ông
Công Sứ ở tỉnh cho học bổng đi Huế học trường Quốc Học.
Trần anh Tuấn đi Huế bằng cách nào ?
" Đường Cái Quan " đã có rồi, mới đổ đá, nền đất bằng phẳng. Hai bên
đường đã bắt đầu dựng cột giây thép. Tuy đến mùa mưa, nhiều đoạn đường
bị nước mưa làm trôi cả đất lẫn đá, và cầu cống chỉ được bắt qua các con
sông nhỏ, các con sông lớn còn phải dùng đò, nhưng "đường cái quan" mà
người Pháp gọi là "đường thuộc địa số 1" để nối liền các tỉnh, từ Saigòn ra
Huế, ra đến Hà Nội. Riêng ở các tỉnh Trung Việt, đường sá đã có nhưng xe
cộ chưa có. Xe ô tô ( ở Nam kỳ gọi là xe hơi, ở Trung kỳ gọi là xe điện ) ,ở
ngay tại tỉnh lỵ chỉ có ông Công Sứ Pháp có một chiếc mà thôi, xe hiệu
Delahaye, cao ngồng, máy nổ kêu rầm rầm, xịt khói phía sau, dân chúng sợ
hãi không dám lại gần.
Người ta đồn rằng đứng gần "xe điện" sẽ bị nó hít vào trong bụng máy, chết
liền không kịp thở. Chính thầy ký Thanh cũng chưa dám đến gần xe "cụ Sứ
". Các ông tây khác, hoặc đi ngựa, hoặc ngồi trên xe kéo bánh sắt, do một
người "cu li an nam" kéo . Xe kéo chạy xa nhất chỉ trong khoảng 30 hoặc
40 cây số ( kí-lô-mét ) một ngày, và chỉ chạy trong giới hạn một tỉnh. Các
"quan An Nam" và các bà vợ quan, đi đâu đều đi cáng và đi từng trạm, lính
thay phiên nhau mỗi trạm là hai người khiêng chiếc cáng. Ông quan hay bà
quan (bà lớn ) nằm trong cáng như nằm trong võng có màn thêu che phủ
hai bên.
