TUẤN, CHÀNG TRAI ĐẤT VIỆT - Trang 83

bị chém, bị tù, hồi năm Mậu Thân 1908 cách đó mới 8 năm ? Đó là một
cuộc hoạt động chính trị mà người Việt gọi là "Giặc Đồng Bào", tức là vụ
"xin xâu".
Đề xướng và hăng hái cổ-võ phong trào lịch sử này là một nhóm thanh niên
Nho học có tư tưởng trung quân ái quốc, trung thành với Hoàng Đế, và
chống lại nước Pháp bảo hộ. Hầu hết nhóm thanh niên cách mạng này đều
là những Nho sĩ đã thi đỗ Cử Nhân, Tú Tài. Người ta không được biết khẩu
hiệu cách mạng từ đâu đưa ra, nhưng người ta thấy người vị tân khoa, đầu
tóc cắt ngắn, chia hai nhóm đi rảo khắp cả làng. Một nhóm chuyên việc làm
thơ và chép thơ trên những tấm giấy nhỏ đễ đi dán các nơi đình chùa, am
miếu, hoặc các cửa ngõ tư gia. Toàn là những bài thơ cách mạng hô hào
"đồng bào" rủ nhau, do đám thanh niên khoa cử nho học chỉ huy, đi ra tỉnh
biểu tình xin bỏ các thứ xâu thuế, vì đồng bào nghèo khổ không có tiền nộp
thuế.
Một nhóm khác cũng đi khắp cả làng, chuyên việc cầm kéo cắt tóc những
đồng bào tình nguyện theo phong trào. Cuộc vận động cắt tóc trong toàn
tỉnh này, đa số dân chúng không dám theo, nhưng vẫn có kết quả lớn lao và
kinh khủng. Một số "đồng bào" -- cũng có nghĩa là "đồng chí" -- hầu hết là
thanh niên Nho học, tụ họp tại tỉnh, có trên năm trăm người, tóc cắt ngắn
sát da đầu, ngồi chòm hỏm chật đường từ Cửa Tây tỉnh thành đến trước
cổng Toà Sứ. Lúc bấy giờ vào khoãng giờ Thìn (8 giờ sáng ) một buổi sáng
đẹp trời, ánh nắng chiếu trên hai hàng cây sầu- đâu và cây dầu-lai-tây ngả
rợp bóng xuống đường. Hai vị quan An nam đầu tỉnh -- Tuần vũ và Án sát -
- lật đật sang hội thương với "Quan Công Sứ ", để tìm cach đối phó. Một lát
sau, Quan Sứ, Quan Phó Sứ, Quan Giám Binh ( chỉ huy đội lính khố xanh )
và mười người lính tập ( lính khố xanh ) cùng với hai vị quan An Nam ra
trước cổng. Viên Công Sứ truyền lịnh cho lính nạp đạn sẵn sàng và chĩa
mũi súng ngay vào đám dân biểu tình ngồi lặng lẽ. Viên Công Sứ bảo Quan
Tuần hỏi :
- Các chú tụ hộp nơi đây để làm chi ?
Mấy người người ngồi hàng đầu dõngđạc trả lời :
- Bẩm quan lớn, đồng bào nghèo đói không có tiền nộp thuế, xin quan lớn