người phát ngôn của dư luận. Cicéron cho những quan niệm về tuổi già là những
“thiên kiến”; nhưng lại thừa nhận là nói chung, người ta ghét tuổi già. Tuổi già
là lố bịch trước mắt các tác giả trào phúng và công chúng, và bị các nhà thơ cho
là một lực lượng phá hoại đáng sợ. Những nhà đạo đức học bênh vực tuổi già là
vì những lý do chính trị. Axistote, mà quyền lợi không ở trong cuộc, miêu tả tuổi
già trong một bức tranh ảm đạm.
***
Hai sự kiện đánh dấu sự cáo chung của thế giới cổ đại: sự xâm lược của
Người man rợ và sự thắng lợi của đạo Cơ đốc. Cuộc sống người già trong xã hội
Người man rợ ra sao? Không có mấy tài liệu. Trong huyền thoại của họ, chúng
tôi thấy nói tới cuộc chiến đấu giữa các thế hệ có lợi cho lớp trẻ. Tình hình là
như vậy ở Bắc Âu. Theo các nhà thơ và tác giả truyện hoang tưởng Ixlăng, khởi
nguyên của vũ trụ là một khối băng. Từ khối băng ra đời một người khổng lồ, là
Ymir; trong lúc Ymir ngủ, một người đàn ông khổng lồ và một người đàn bà
khổng lồ xuất hiện ở nách trái. Khối băng cũng sinh ra con bò cái; và trong lúc
liếm sương giá, bò cái cho ra đời một sinh vật là Buri, và Buri có một con trai là
Bor. Bor kết hôn với Bestia, con gái của đôi vợ chồng do Ymir sinh hạ. Hai vợ
chồng Bor-Bestia sinh ra ba vị thần, Odin, Vili và Vie. Ba vị thần này giết chết
Ymir, và tất cả mọi người khổng lồ đều bị chết đuối trong máu trừ Bergelmir
cùng với vợ trốn thoát. Các thần sáng tạo ra và cai quản thế giới.
Huyền thoại Germain cũng khẳng định ưu thế của lớp trẻ trong lúc nói tới
bóng hoàng hôn của các thần. Sau một thời kỳ dài trị vì thiên hạ, xảy ra một
chiến trận ác liệt giữa thần Odin hùng mạnh và tất cả các vị thần cũ với các vị
thần mới. Các thần mới chiến thắng, tất cả các thần khác đều tử trận và vũ trụ bị
tiêu diệt. Trái đất bị ngập. Rồi thế giới hồi sinh; một mặt trời mới, con trai của
mặt trời cũ, xuất hiện. Trái đất nổi lên từ các đợt sóng. Vài bốn cá nhân thoát
chết sinh ra một nhân loại mới. Ngay các thần, trải qua thời gian, cũng buộc phải
nhường chỗ. Theo người Xlavơ, vị thần thứ nhất, thần Svarog, trao lại quyền lực
cho hai con trai là Mặt trời và Nước.
Lịch sử đích thực ít cung cấp tài liệu về các dân tộc bị La Mã chinh phục, về
những người man rợ xâm lược. Theo César, người Göloa giết chết những người
bệnh và người cao tuổi muốn chết. Procope cũng nói như vậy về người Hérule.
Về phần lớn những Người man rợ, những đoàn người chinh chiến và chinh phục
chỉ sống để chinh chiến, chắc hẳn có thể nói như Ammien-Marcellin đã nói về
