trình bày một buổi độc tấu được hoan nghênh, chủ yếu vì ông 80 tuổi. Tuy
vậy, cần có sức khỏe tốt và có thể giữ vững trong nhiều năm lòng mến mộ
của một công chúng háo hức cái mới. Những nghề nghiệp mà hiện tượng
suy sụt vì già nua được khắc phục bình thường hơn cả, mặc dù vai trò quan
trọng của cơ thể, là nghề nghiệp các nhạc công: nghệ sĩ pianô, viôlông,
viôlôngxen. Có khi ngoài tuổi 80, họ vẫn giữ nguyên tài năng và vẫn nổi
tiếng: điều đó giả định họ không bị bệnh tật làm tổn hại tới kỳ tài, và họ
không ngừng trình diễn. Nếu về sinh học, họ cưỡng lại được thời gian, thì
hiện tượng già nua về mặt xã hội không tác động tới họ, vì người ta chỉ đòi
hỏi họ sự tự sánh kịp với chính bản thân họ. Vả lại, cũng có thể ở những
năm tháng cuối đời, họ vượt lên trên bản thân mình, nhờ ngày càng thấu
hiểu sâu xa hơn những tác phẩm họ trình diễn.
Những người lao động trí óc ít chịu ảnh hưởng hơn những người khác
về sự suy sút về sinh lý học. Trong quan hệ với xã hội, một số người được
hưởng một thế độc lập riêng biệt: đó là những nhà sáng tạo. Họ không
đông, nhưng vị trí được ưu đãi khiến họ trở thành những người phát hiện
(révélateur): một người cao tuổi có những khả năng thực tiễn gì khi có cơ
may tối đa? Trong các lĩnh vực văn hóa và nghệ thuật, có quan hệ thế nào
giữa tuổi tác và khả năng sáng tạo, và hiểu thế nào mối quan hệ ấy?
Rất hiếm trường hợp một nhà khoa học phát minh trong tuổi già?
Euler có những công trình toán học quan trọng ở tuổi 71 − 72. Galilée lúc
72 tuổi hoàn chỉnh tập Đối thoại về những ngành khoa học mới, công trình
có giá trị nhất của ông; 74 tuổi, ông viết cuốn Diễn từ và chứng minh toán
học. Từ năm 67 đến 81 tuổi, Buffon biên soạn bảy tập cuối cùng của bộ
Lịch sử tự nhiên, công trình ưu việt nhất của ông. Giữa tuổi 78 và 80,
Franklin sáng chế kính hai tròng và nghiên cứu hiện tượng ngộ độc vì chì.
Laplace hoàn thành cuốn Cơ học thiên thể. Cho tới tuổi 80 và cả sau đó
nữa, Herschel tiếp tục gửi những thông báo quan trọng tới Hội Hoàng gia.
Michelson 77 tuổi khi công bố bản báo cáo về cuộc thử nghiệm về tốc độ
ánh sáng ông từng làm với Morlay. Gauss và Pavlov tiếp tục và làm phong
