phú trong tuổi già những công trình bắt đầu từ thời kỳ thanh niên. Nhưng
đấy là những ngoại lệ. Trong cuốn Tuổi tác và sự hoàn thiện, trong đó ông
tìm cách chứng minh một mối quan hệ giữa tuổi tác và những thành tựu của
con người, và dựa vào công trình nghiên cứu về Lịch sử tóm tắt của hóa
học của giáo sư Hildic Lehman
chỉ ra rằng trong hóa học, những phát
minh quan trọng nhất do những người tuổi từ 25 đến 30 thực hiện; những
phát minh phong phú nhất là của những người từ 30 đến 35; trong số 993
công trình, chỉ có 3 là của những người trên 70 tuổi, về vật lý, lứa tuổi tối
ưu là từ 30 đến 34; về thiên văn học, từ 40 đến 44. Lehamn nhận xét rằng
Edison có công trình khoa học suốt đời, nhưng chủ yếu ở tuổi 35. Là người
sống tới 103 tuổi và vẫn làm việc trong tuổi già, Chevreul chủ yếu nổi tiếng
về các phát minh về mỡ động vật lúc 37 tuổi.
Những phát minh về toán học ở tuổi già thường rất hiếm. Nhưng có
một ngoại lệ nổi bật. Năm 67, Elie Cardan công bố một báo cáo khoa học
tuyệt đối mới so với công trình ngày trước của ông và nổi bật trong lịch sử
toán học. Ông giải quyết những bài toán ông đặt ra cho chính bản thân
mình lúc 28 tuổi và những nhà toán học lỗi lạc nhất đã từng không có lời
giải. Người ta có kể một vài trường hợp khác thuộc loại này, nhưng rất
hiếm hoi. Hiện tượng nhà toán học cao tuổi không còn khả năng sáng tạo,
phổ biến tới mức nhóm Bourbaki không tiếp nhận một hội viên nào trên 50
tuổi.
Quá trình già lão của nhà khoa học không thuộc phạm vi sinh học. Ở
đây không có vấn đề làm việc quá sức, lạm dụng thần kinh, mệt mỏi về óc
não; một số người, sức khỏe vẫn rất tốt cho tới cuối đời. Vậy do đâu cho tới
lúc vượt qua một lứa tuổi nhất định, họ không còn phát minh được gì nữa
hết?
Để giải đáp câu hỏi này, trước hết, cần hiểu một người lựa chọn điều
gì khi quyết định phụng sự khoa học. Đối tượng nghiên cứu của họ, là cái
phổ quát với tư cách được nắm bắt qua những biểu tượng và những khái
niệm trừu tượng. Điều đó đòi hỏi họ đưa cái phổ quát vào trong con người
mình. Họ rời bỏ tính chủ quan của mình để tư duy theo một hệ thống hợp lý
