IV
Phố Hợp Long Kiều thật ra chỉ là một cái ngõ cụt, khấp khểnh có mấy
cái nhà trông xuống sông. Không ai bước chân đến cái ngõ tối và quanh
năm ẩm ướt rêu và bùn lầy lội ấy. Người bán củi cũng chỉ quay mặt, rao
vào một tiếng, rồi bước qua nhanh. “Xưởng máy - lại ở tầng dưới một nhà
sau cùng. Dù cho trên cửa vào có đóng nẹp một mảnh ấy các-tông vàng
nhạt bìa cứng, trên viết năm chữ đại tự vuông vắn: “Nam Hưng cơ khí
xưởng”, nhưng riêng cái khuất nẻo và mùi rêu mốc cũng đã khiến Thụ bớt
hào hứng.
Gian nhà của xưởng máy chưa quá ba bước chân. Một mảnh gỗ lửng
ngăn đôi, che chỗ kê hai mảnh ván làm giường ngủ. Bên ngoài, một cái bàn
ren cũ kỹ hoen vàng đã nẻ toác và mảnh gỗ bàn tiện nằm chỏng, có ba vó.
Mấy ống sắt, tưởng nếu gõ vào, sẽ bong ra hàng vốc tay gỉ. Một hình thù
cái máy tiện - bởi vì nó mới có một chân lắp đáy dưới. Đấy là cả cái cơ
nghiệp chưa ra đâu vào đâu của xưởng Nam Hưng. Tính cộng lại, máy móc
cũ mua, ngã giá hai trăm bốn mươi đồng. Phải đặt cọc trước bốn mươi
đồng. Nhưng cả Bùi, cả Tân rồi Hùng chạy về Cao Bằng lại ra ngay, cũng
chưa xoay ra được đủ bốn mươi đồng bạc. Còn tiền gạo, tiền than đốt lò,
đào chỗ nào cho có thì cũng chưa ai biết. Những hoạt động mê người mà
Chi kể: chữa xe đạp, chữa ô-tô, chữa máy nổ, gì cũng chữa được... tiền lãi
để nuôi anh em qua lại, mới chỉ là bức tranh vẽ phác.
Thụ hay cười Chi vì tính Chi dễ vui, dễ buồn. Điều đó khác mà cũng
giống nhau trong sự sốt sắng của Chi và cả của Thụ nữa, đối với xưởng
máy Nam Hưng. Chưa có, Chi đã hy vọng đầy đủ như thật. Việc còn khó
lắm, nhưng Thụ cũng thấy cần thiết phải làm và bồng bột, sôi nổi làm. Việc
Thụ và Chi ra Bản Đảy, ra Long Châu ngơ ngác là một ví dụ. Hơn nữa, dần
dần Thụ hiểu rằng đường cách mệnh còn dài, nhưng không phải ta đi những
đâu mới gặp, mà ta phải đắp nên con đường cách mệnh ấy từ đoạn đường ta
