Đoàn tụ là một niềm vui lớn , nhưng từ đấy bút nghiên lại phải tạm hoãn
vì không có tiền và không có thầy . Ngày ngày đi làm vớ vẩn , Nhu vẫn nôn
nóng ôm giấc mơ có ngày được đi học trở lại .
Một dịp may mắn , có người mách bảo cho Nhu biết vị sư trụ trì ở chùa
làng có thời từng lều chõng đi thi . Nhu liền đến gặp , ngỏ ý xin vào làm
việc lặt vặt cho chùa để hy vọng được sư ông cho thọ giáo . Nhà sư thấy
Nhu có chí , bèn thu nhận làm môn đệ . Ít lâu sau , nhà sư lại gửi Nhu sang
chùa làng Lạc Giản , cách Song Khê khoảng 5 cây số , để Nhu học thêm vì
nhà sư bên chùa ấy có trình độ cao hơn . Nhờ vậy , chỉ hơn một năm sau ,
Nhu đã thi đỗ khóa sinh .
Để Nhu có điều kiện tịến xa , một lần nữa nhà sư lại gửi Nhu sang tận
làng Nội Duệ , ở đó có ngôi trường của cụ cử Đường nằm bên cạnh chùa
Lim . Cụ cử Đường là một nhà nho yêu nước , lại có tính quảng giao , tìm
người đồng chí hướng để kết bạn . Chính những tháng ngày ngồi tại ngôi
trường này , Nhu đã được trang bị tinh thần ái quốc , mở ra một khúc rẽ mới
cho cuộc đời mình . Năm 1903 , Nhu 21 tuổi , cụ Phan Bội Châu trên
đường bôn ba kiếm tìm đồng chí đánh Pháp , đã ghé thăm cụ cử Đường ,
thầy học của Nhu . Cụ Phan ngỏ ý tìm một người khả tín , thông thạo đường
đi nước bước để đưa cụ đi gặp nhà cách mạng Hoàng Hoa Thám . Cụ cử
Đường liền giao trọng trách này cho Nguyễn Khắc Nhu . Thế là thầy trò lên
đường , trèo đèo vượt suối đến đồn Phồn Xương , nơi nghĩa quân Đề Thám
đang đóng trại . Bài học đầu tịên cũng là bài học mạnh mẽ nhất mà Nhu đã
học được của Cụ Phan Bội Châu là chỉ con đường vũ trang mới đánh đuổi
được thực dân . Nhu nhớ mãi lời dạy ấy như một tia sáng chiếu soi sáng
hành trình ái quốc của Nhu sau này . Đánh giặc Pháp , phải dùng bạo lực !
Đưa cụ Phan đi rồi , Nhu quay về chuẩn bị kỳ thi hương . Nhưng theo
thông lệ của nhà Nguyễn , để giới hạn bớt số sĩ tử , bất cứ ai trước khi lều
chõng đi thi hương , đều phải trãi qua một kỳ sát hạch phúc khảo tại địa
phương , tổ chức theo từng xứ . Ngày ấy , miền Bắc chia ra làm bốn xứ :
