mang bộ mặt người”. Phải chờ thêm gần hai mươi năm nữa trước cận kề đổi
mới các tác phẩm của Aitmatov mới ùa vào Việt Nam cùng tác phẩm của
một số nhà văn tiêu biểu khác cuối thời Xô Viết đem lại cho nhà văn và độc
giả Việt Nam một luồng sinh khí mới trong cảm nhận suy tư và sáng tạo.
Thời ấy đầu những năm tám mươi thế kỷ trước ở Liên Xô và Việt Nam
người ta nói nhiều đến ba cuốn tiểu thuyết có tên bắt đầu bằng chữ “P”
(tiếng Nga): Đám cháy (V. Rasputin) Thám tử buồn (V. Astafiev) và Đoạn
đầu đài (C. Aitmatov). Những cuốn sách phơi bày một thực trạng xã hội lâu
nay che kín và gióng lên tiếng chuông cảnh tỉnh con người trước nguy cơ ô
nhiễm sinh thái tự nhiên và sinh thái văn hóa. Dễ hiểu với một tâm thức nhà
văn như vậy nên khi nước cộng hòa Kyrgyzstan tách ra độc lập Aitmatov đã
không quản ngại đảm nhiệm các chức vụ đại sứ để giới thiệu đất nước mình
với thế giới và tìm kiếm sự hòa hợp văn hóa của nước mình với nhân loại.
Nhưng trên hết và sau hết ông vẫn là một nhà văn. Cuốn tiểu thuyết cuối
cùng của ông “Khi những ngọn núi sụp đổ” (“Cô dâu muôn đời”) vẫn đi
tiếp mạch viết “Đoạn đầu đài” nói về ý nghĩa cuộc sống trong thế giới hiện
đại.
Aitmatov suốt đời phấn đấu cho một chủ nghĩa nhân đạo trong trẻo
nguyên sơ một chủ nghĩa nhân đạo xích con người lại gần nhau không phân
biệt sắc tộc tôn giáo chính kiến. Ông buồn khi thấy trên các quảng trường
bao đời nay chỉ dựng tượng những chiến binh. Còn những người lao động
văn hóa lao động hòa bình thì tượng họ ở đâu? “Cần phải khắc phục sự
thiếu hụt này trước hết qua văn học nghệ thuật với nền tảng là chủ nghĩa
nhân đạo” ông nói. Để chống lại làn sóng văn hóa đại chúng đang dâng lên
mạnh mẽ khắp thế giới ông khuyên những người sáng tạo là hãy tạo ra
những giá trị nghệ thuật độc đáo và hãy biết giữ gìn những giá trị đã có. Và
ông tin văn hóa hòa bình sẽ đến thay thế văn hóa chiến tranh.
Chingiz Aitmatov sinh năm 1929 sang năm ông tròn 80 tuổi. Năm nay
chính phủ Kyrgyzstan đã tuyên bố là năm Chingiz Aitmatov. Mới đây ông
cũng đã được khối nước nói tiếng Thổ đề cử giải Nobel văn chương. Nhưng
tất cả những cái đó đã lùi lại phía sau ông từ ngày 10/6/2008. Tưởng nhớ
ông hãy đọc lại văn ông để ngấm và ngẫm thêm nhiều điều bình thường và
