MẠNH HIỀN
Ai - ma - tốp thuộc số các nhà văn Xô viết hiện đại mà hầu hết các tác
phẩm được dịch và giới thiệu ở ta. Kể từ khi Giamilya và Chuyện núi đồi và
thảo nguyên ra mắt bạn đọc Việt Nam cho đến nay một phần tư thế kỷ đã
trôi qua. Cái hương sắc lãng mạn dễ làm say lòng người trong những áng
văn chương dường như được dệt bằng mầu sắc của cầu vồng và cỏ hoa
đồng nội đã dần dần được bổ sung thêm bằng chủ nghĩa hiện thực nghiệt
ngã với những vấn đề phức tạp và nhức nhối của cuộc sống trong một loạt
tác phẩm tiếp theo sau như Vĩnh biệt Gumxary, Cánh đồng mẹ, Con tầu
trắng, và gần đây nhất là tiểu thuyết Và một ngày dài hơn thế kỷ, cuốn sách
đánh dấu bước phát triển mới trong quá trình tìm tòi nghệ thuật của nhà
văn.
Cái ngày dài đằng đẵng mà tác giả đem so với cả một thế kỷ là ngày
bác công nhân đường sắt E-đi-gây, nhân vật chính của tác phẩm, tiễn đưa
người bạn chí cốt của mình đến nơi an nghỉ cuối cùng. Trên đường dẫn tới
nghĩa trang cổ kính Ana – Bây ít mà nay đã biến thành khu vực sân bay vũ
trụ, E–đi-gây đã ôn lại trong ký ức những kỷ niệm sâu sắc về người bạn quá
cố Kazangap, đồng thời cũng nhìn lại quãng đời mình ngót bốn mươi năm
qua với những sự việc đáng ghi nhớ, với những niềm vui và nỗi buồn không
thể nào quên.
Và những bước thăng trầm trong cuộc đời của Edigay cũng gắn liền
với những chuyển biến của đất nước Xô viết trong vòng nửa thế kỷ. Nói một
cách khác, đó chính là sự vận động của con người trong lịch sử và sự vận
động của lịch sử trong con người.
Cũng vào đúng lúc Edigay đang bận rộn với việc lo liệu ma chay cho
Kazangap, thì trên vũ trụ đã xảy ra một sự cố phi thường: hai phi công vũ
trụ trên trạm quỹ đạo phối hợp Xô Mỹ “Paritet” đã phát hiện ra một nền
văn minh ngoài Trái Đất, nơi tồn tại một nền hòa bình vĩnh cửu và có một
trình độ phát triển rất cao về khoa học kỹ thuật. Và những người sống trên
hành tinh “Bộ ngực rừng” đó đã bày tỏ nguyện vọng muốn đến thăm Trái
