Tân hơi hoang mang. Anh biết mình đang đứng trước những vấn đề
phức tạp của làng. Hồ ao bỏ hoang là một tội, cây cối chặt trụi không thèm
trồng lại là một tội. Ruộng đất để hóa là một tội. Nhưng cho phát canh thu
lời tưởng cũng là một tội mà trong trường hợp này vẫn có người đang bênh
vực nó. Xem ra có lý. Thà có người ngồi không ăn hớt còn hơn ruộng đất
chẳng mang lại gì cả. Nghĩa là người ta đang muốn đi tới cái đích làm ra
của cải bằng mọi giá. Những ngày trước kia mà nghe chuyện kiểu này anh
cũng chỉ ào đi bởi lẽ anh lại biền biệt chẳng biết ngày về. Giờ đây khác.
Anh còn gắn bó với làng chẳng phải chỉ bằng tâm huyết mà còn cả thời
gian, cả cuộc sống, cả những phiền muộn lo toan.
Anh ngỡ ngàng. Trên chiến trường nước bạn Campuchia anh có nghe
nói đến những mâu thuẫn vừa phát sinh trong những hợp tác xã nông
nghiệp. Và đến cánh đồng làng, anh thấy cây cối bị chặt, thấy hồ ao loãng
doãng những đám bèo tây, nhưng ruộng bỏ hoang với phát canh thu tô thì
quả như có tiếng sét nổ giữa trời quang mây tạnh vậy, hoặc như loạt bom
rơi làm chết bao nhiêu người giữa cảnh thanh bình. Bom ấy từ đâu bay tới?
Ai ném? Tân bâng khuâng bước đi làm người bạn thấy như mình có lỗi.
Họ đứng lại nhìn quanh. Cổng Hột là đây nhưng những người mới lớn
không thể hình dung ra cái cổng bằng đá ngày nào. Ao Cổng Hột. Ngõ
Cổng Hột. Ngoài kia là đống Cổng Hột của một thời thả diều chăn trâu, đã
không còn nữa. Nay là nhà với nhà. Làng xóm đã phình ra. Rồi đến đống
Ốc chon von ghi dấu tích người Tàu yểm của. Tất cả những thứ đó bây giờ
chỉ còn lại trong ký ức người già, còn các thế hệ trẻ nghe lại như thưởng
thức chuyện đời xưa. Ao Cổng Hột ngày xưa của một gia đình giàu có
chuyên thả cá mè, cá lớn rất mau vì có nhiều nước màu từ các cánh đồng
đổ tới. Giữa ao là những bụi trà gai cho cá cọ mình. Chiều chiều trẻ mục
đồng về tới cổng Hột là cho trâu xuống tắm. Trâu bao giờ cũng thải ra chất
cặn bã của cỏ cùng với mồ hôi, cùng với các con bọ trên mình làm mồi cho
cá. Giờ đây vẫn là cái ao ấy nhưng chỉ thấy bèo. Những bông hoa bèo Nhật
Bản tim tím ngơ ngác giữa mặt nước trong.
