NHÀ NƯỚC LÀ AI?
Trường hợp của Zimbabwe, Somalia và Sierra Leone, cho dù là điển
hình của các nước nghèo ở châu Phi và có lẽ của một vài nước ở châu Á,
xem ra có tính chất khá cực đoan. Có chắc là các nước châu Mỹ La-tinh
không có những nhà nước thất bại? Có chắc là các tổng thống ở đó không
đủ trơ tráo để trúng số?
Ở Colombia, rặng núi Andes hòa dần vào miền bắc với một đồng bằng
ven biển mênh mông tiếp giáp biển Caribê. Người Colombia gọi đây là
tierra caliente, “vùng đất nóng”, so với vùng núi Andes mà họ gọi là tierra
fria, “vùng đất lạnh”. Trong 50 năm qua, hầu hết các nhà khoa học chính trị
và chính phủ các nước đều xem Colombia là một nền dân chủ. Hoa Kỳ vui
vẻ đàm phán hiệp định thương mại tự do với đất nước này và rót đủ loại
viện trợ vào đó, nhất là viện trợ quân sự. Sau một chính phủ quân sự chỉ tồn
tại trong một thời gian ngắn và chấm dứt vào năm 1958, các cuộc bầu cử đã
được tổ chức thường xuyên, mặc dù đến năm 1974, một hiệp ước đã luân
phiên quyền lực chính trị và cương vị tổng thống giữa hai đảng chính trị
truyền thống, đảng Bảo thủ và đảng Tự do. Tuy nhiên, hiệp ước này, được
gọi là Mặt trận quốc gia, do người dân Colombia thông qua trong một cuộc
trưng cầu dân ý và điều đó dường như là có đủ tính dân chủ.
Thế nhưng, trong khi Colombia có một lịch sử bầu cử dân chủ lâu dài,
đất nước vẫn không có các thể chế dung hợp. Thay vào đó, trong lịch sử
của Colombia đầy rẫy những vụ xâm phạm quyền tự do cơ bản của công
dân, những vụ hành quyết không cần tố tụng, bạo lực chống lại dân thường
và nội chiến. Đó không phải loại kết quả mà ta trông đợi từ một nền dân
chủ. Nội chiến ở Colombia khác với nội chiến ở Sierra Leone, tại đó nhà
nước và xã hội sụp đổ và bạo loạn lan tràn. Nhưng nó cũng là nội chiến và
còn gây ra nhiều thương vong hơn. Chính sự thống trị của quân đội trong
thập niên 1950 một phần là sự phản ứng trước cuộc nội chiến mà tiếng Tây
Ban Nha gọi là “La Violencia”, nghĩa là bạo lực. Kể từ đó đã có nhiều
