ở Venezuela, và phần nào cũng vì thế mà khi cử tri đi bầu, họ thậm chí sẵn
lòng bỏ phiếu cho những người có tiềm năng trở nên chuyên quyền như
Hugo Chávez, có thể vì họ nghĩ rằng chỉ có ông ta mới có khả năng chống
lại giới quyền thế kỳ cựu ở Venezuela. Hậu quả là, Venezuela vẫn mỏi mòn
trong các thể chế chiếm đoạt trong khi Brazil đã phá vỡ khuôn khổ này.
VẬY TA CÓ THỂ LÀM GÌ để khởi động hay đơn thuần là tạo điều
kiện thuận lợi cho quá trình trao quyền và phát triển các thể chế chính trị
dung hợp? Câu trả lời thành thật nhất là: Không có công thức nào để xây
dựng các thể chế này. Theo lẽ tự nhiên, có một vài yếu tố hiển nhiên giúp
thúc đẩy quá trình trao quyền. Những yếu tố này bao gồm một mức độ trật
tự xã hội tập trung nhất định để cho các phong trào đấu tranh thách thức
chế độ hiện hữu đừng bị biến chất thành tình trạng vô luật pháp; một vài
thể chế chính trị hiện hữu ấp ủ đôi chút chủ nghĩa đa nguyên, như các thể
chế chính trị truyền thống ở Botswana, để có thể thiết lập và duy trì các liên
minh đa dạng; và sự hiện diện của các tổ chức xã hội dân sự có khả năng
phối hợp nhu cầu của người dân sao cho giới quyền thế hiện hữu không thể
dễ dàng dập tắt các phong trào đấu tranh hay không bị một nhóm người
khác sử dụng làm phương tiện giành lấy quyền kiểm soát các thể chế chiếm
đoạt hiện hữu. Nhưng đa số những yếu tố này đã định trước trong lịch sử và
chỉ thay đổi một cách chậm chạp. Trường hợp Brazil cho thấy các tổ chức
xã hội dân sự và các tổ chức đảng liên quan có thể được xây dựng từ cơ sở
đi lên, nhưng quá trình này diễn ra chậm chạp và người ta vẫn chưa rõ mức
độ thành công như thế nào trong những tình huống khác nhau.
Có một yếu tố khác, hay một tập hợp những yếu tố khác, có thể đóng
vai trò chuyển hóa trong quá trình trao quyền: các phương tiện truyền thông
đại chúng. Việc trao quyền trong xã hội rộng lớn thường rất khó điều phối
và duy trì nếu không có thông tin rộng rãi về việc liệu những người đang
cầm quyền có lạm dụng quyền hạn về chính trị và kinh tế hay không.
Chương 11 đã cho thấy vai trò của các phương tiện truyền thông đại chúng
trong việc thông tin cho người dân và phối hợp các nhu cầu chống lại
