Bản đồ 5: Sự phân bố lịch sử của lúa, lúa mì và lúa mạch hoang (p.83)
Giả thuyết địa lý không những không giúp giải thích nguồn gốc của sự
thịnh vượng trong suốt chiều dài lịch sử thế giới, và nhìn chung không
chính xác khi nhấn mạnh vào vai trò của vị trí địa lý, mà còn không thể lý
giải tình trạng cách biệt giàu nghèo được mô tả ở đầu chương này. Người ta
có thể lập luận rằng bất kỳ một mô thức liên tục nào, chẳng hạn như thứ
bậc thu nhập ở châu Mỹ hay sự khác biệt sâu sắc và lâu dài giữa châu Âu
và Trung Đông, có thể được giải thích bằng yếu tố địa lý bất biến. Nhưng
điều này không phải thế. Chúng ta đã thấy rằng các mô thức về cách biệt
thu nhập ở châu Mỹ hầu như không thể do các yếu tố địa lý thúc đẩy. Trước
năm 1492, chính các nền văn minh ở thung lũng trung tâm của Mexico,
Trung Mỹ và dãy núi Andes mới là nơi có công nghệ ưu việt và mức sống
cao hơn so với Bắc Mỹ hoặc Argentina và Chile. Trong khi địa lý không
thay đổi, các thể chế do thực dân châu Âu áp đặt đã tạo ra sự đảo chiều về
thứ bậc thịnh vượng (“reversal of fortune”). Tương tự như vậy, địa lý cũng
không giải thích được nghèo đói ở Trung Đông. Tóm lại là Trung Đông đã
từng dẫn đầu thế giới trong cuộc cách mạng thời kỳ đồ đá mới, và các thị
trấn đầu tiên được xây dựng ở vị trí của Iraq ngày nay. Sắt lần đầu tiên
được nung chảy ở Thổ Nhĩ Kỳ, và cho đến cuối thời Trung cổ, Trung Đông
là nơi năng động về công nghệ. Như chúng ta sẽ thấy trong chương 5, điều
kiện địa lý của Trung Đông không làm nên cuộc cách mạng thời kỳ đồ đá
mới nở rộ ở vùng này, và một lần nữa, không phải do điều kiện địa lý làm
cho Trung Đông nghèo. Thay vào đó, nguyên nhân nằm ở sự củng cố và
bành trướng của Đế chế Ottoman, và chính di sản thể chế của đế chế này đã
khiến Trung Đông ngày nay nghèo.
Cuối cùng, các yếu tố địa lý không giúp giải thích không chỉ về sự
khác biệt giữa các phần khác nhau của thế giới ngày hôm nay mà còn tại
sao nhiều quốc gia như Nhật Bản hay Trung Quốc bị đình trệ trong một
thời gian dài và sau đó bắt đầu một quá trình tăng trưởng nhanh chóng.
Chúng ta cần một giả thuyết khác tốt hơn.
