lượng đảng phái và giáo phái [20].
Hai nhận định trên đây, một được bùng lên trong thực tế sôi bỏng và khẩn
thiết của người đã xả thân đấu tranh và ngay trước giờ phút trang trọng,
quyết liệt để chấm dứt đời mình; một được thăng hoa qua những thăng trầm
chính trị già dặn của gần 20 năm sau mà bây giờ đang suy gẫm về thân phận
mất nước để đấu tranh phục quốc. Cả hai, tuy một thì dự phóng về tương lai
và một thì suy nghiệm về quá khứ, đều nói lên một sự thực, và cả hai đều
biến sự thực đó thành ra một quy luật chính xác là chính chủ trương độc tài,
độc đảng, tiêu diệt tôn giáo và đảng phái quốc gia của anh em ông Diệm và
của đảng Cần Lao Công giáo đã là nguyên nhân sâu xa nhất và chính yếu
nhất làm cho miền Nam Việt Nam tự do suy nhược và cuối cùng rơi vào tay
Cộng Sản vào năm 1975.
1] Hoàng Trọng Thược, Tinh Thần Trào Phúng trong Thi Ca Xứ Huế, tr.
275.
[2] Thư của ông Võ Như Nguyện gửi ông Hoàng Đồng Tiếu (xem toàn bộ
lá thư trong phần Phụ Lục).
[3] Đào Duy Anh, Việt Nam Văn Hóa Sử Cương, tr. 224.
[4] Lý Chánh Trung, Tôn Giáo và Dân tộc, tr. 77.
[5] Stanley Karnow, Vietnam A History, tr. 265.
[6] B11EH, Tome 4 (1941), Fascicule 1, 2 tr. 73-79.
[7] Điều 89 của Hiến Pháp trong mục tu chính còn quy định rằng không
được xâm phạm hay tu sửa điều 3 này.
[8] Công báo Việt Nam Cọng Hòa (số 48 ngày 26-10-56). Phụ lục trang
2669.
[9] Vedel, G. Etudes des Constitutions, tr. 130 (“La nation est une personne
juridique distincte des individus qui les composent”).
[10] Bản dịch của nhật báo Tự Do ngày 4-4-59.
[11] Chu Bằng Lĩnh, Cần Lao Cách Mạng Đảng, tr. 565.
[12] Joseph Buttinger, Vietnam A Political History, tr. 439.
[13] Lê Quân, Những Xuyên Tạc và Ngộ Nhận về Phật giáo Việt Nam, Tạp
