viên, quân đội và đảng Đại Việt đều bị chi phối, bị lợi dụng bởi hai tôn giáo
là Công giáo và Phật giáo trong chủ trương tranh chấp của hai khối này.
Sinh viên dựa vào công trạng chống chế độ Diệm năm 1963, nay gặp phải
tình hình hỗn loạn nên muốn chứng tỏ thế hệ trẻ phải được tham dự vào việc
nước. Nhưng chỉ vì là một lực lượng ô hợp nên sinh viên đã trở thành công
cụ cho các tôn giáo và đảng phái lợi dụng mà thôi. Hành động nổi bật nhất
của sinh viên là vụ chống đối Hiến chương Vũng Tàu buộc tướng Khánh
phải từ chức, nhưng sau biến cố đó rồi thì sinh viên cũng không giúp ổn
định được tình hình mà chỉ lên đường xuống đường làm bung xung múa rối,
trong lúc nội bộ lại phân hóa.
Các tướng tá thì bản chất vốn đã võ biền, lại thấy đảo chánh và chỉnh lý quá
dễ dàng vì chỉ dựa vào võ lực, vào tình hình chiến tranh mà quân đội đang
là lực lượng chống Cộng chính yếu, nên đã hành xử một cách hỗn loạn để
nắm quyền hành và giành địa vị. Sự bất lực của các tôn giáo, đảng phái và
thành phần trí thức lại đã gia tăng thêm tham vọng của các tướng tá.
Đảng Đại Việt mang tham vọng nắm chính quyền, đó là điều chính đáng và
cần thiết của mọi đảng chính trị, nhưng thực lực còn quá yếu, lại còn phân
hóa nội bộ cho nên không thể là địch thủ của các tôn giáo và quân đội trong
cuộc tranh chấp quyền lực chính trị, nên cuối cùng đành phải bị tan biến
trong cơn lốc của một chính trường rối rắm hỗn loạn.
Về phần lực lượng Công giáo, với bản chất hiếu động và quá trình gắn bó
với mọi quyền lực, rồi bị mất quyền lợi do cuộc lật đổ chế độ Diệm gây ra,
và lại bị toàn dân lên án là “Cần Lao”, là “tay sai của chế độ Diệm”, nên
căm thù Phật giáo và nhóm tướng lãnh trong Hội Đồng Quân Nhân Cách
Mạng cũ, do đó họ cần phải tích cực biểu dương sức mạnh bằng những cuộc
biểu tình quá khích và những cuộc biểu dương lực lượng quân đội của
tướng tá Công giáo để phục hồi danh dự và để trả mối hận thù cho chủ cũ.
Chỉ đáng tiếc và đáng trách cho Phật giáo Việt Nam cũng đã là nguyên nhân
tạo ra tình trạng hỗn loạn mà trước hết tôi muốn nêu lên một vài bí ẩn trong
giai đoạn xáo trộn này.
Bí ẩn thứ nhất là vụ chống đối Thủ tướng Trần Văn Hương vào tháng 10
năm 1964. Vụ biểu tình chống đối Thủ tướng Trần Văn Hương là hoàn toàn