Sự đầu hàng của chế độ quân chủ và thiết lập chế
độ thuộc địa
Trong hai mươi năm cuối của thế kỷ XIX, nền kinh tế của chủ nghĩa tư
bản phương Tây phát triển tăng tốc, các cường quốc phương Tây đua nhau
lao đến các lục địa khác, thực hiện một sự phân chia thế giới có lợi cho họ.
Trước đó, chính sách thuộc địa của nước Pháp đôi khi còn do dự, lúc này
được tiến hành một cách cương quyết và có hệ thống hơn. Việc người Anh
chinh phục Miến Điện càng đẩy nhanh các kế hoạch của Pháp đối với Việt
Nam.
Vi phạm hiệp ước năm 1874, năm 1882, Pháp phái sang Bắc Kỳ những
đơn vị quân đội mới dưới quyền chỉ huy của Henri Riviere. Viện cớ mình
bị những lực lượng “chuẩn bị chiến đấu” của người Việt Nam uy hiếp, y
gửi tối hậu thư cho Tổng đốc Hà Nội, đòi phá bỏ các công sự bảo vệ và đòi
quân đội Việt Nam phải rút ra ngoài thành phố.
Ngày 25 tháng 4 năm 1882, quân Pháp chuyển sang tấn công đánh chiếm
Hà Nội, Tổng đốc Hà Nội là Hoàng Diệu tự sát. Quan quân ở Bắc Kỳ muốn
phản công, nhưng vua Tự Đức vẫn luôn luôn nghĩ đến chuyện thương
lượng, tưởng có thể qua đó mà thu hồi trọn Hà Nội như hồi năm 1874.
Nhưng trong khoảng thời gian đó, quân Pháp đã chiếm đóng các vùng than
Hồng Gai và Cẩm Phả rồi Nam Định. Tự Đức vốn không mấy tin tưởng
vào quân đội của chính mình đã cầu cứu triều đình Bắc Kinh. Họ gửi
10.000 quân sang đóng ở phía tây bắc Hà Nội, nhưng án binh bất động.
Cũng như hồi năm 1873, các lực lượng Việt Nam bao vây Hà Nội, đánh
bại quân Pháp trong một trận ở các ngõ thủ đô, giết chết Henri Riviere ở
chính ngay chỗ Francis Gamier đã chết. Paris gửi sang 4.000 viện binh; về
phía mình, Tự Đức vẫn chăm chăm tìm cách thăm dò thái độ của Pháp để
thương lượng, triệu hồi những viên quan chủ trương chiến đấu vũ trang.
