quân mang tên quân Cờ trắng, Cờ vàng tự chia nhau lãnh địa để cướp bóc.
Chỉ có quân Cờ đen dưới quyền chỉ huy của Lưu Vĩnh Phúc chịu quy thuận
dưới quyền của triều đình Huế.
Nhờ có các nhà truyền giáo cơ đốc, Bộ chỉ huy Pháp nắm rõ được tình
hình này. Việc không thể xâm nhập miền Tây Nam Trung Quốc bằng con
đường sông Mê Kông khiến người Pháp toan tính việc mở con đường sông
Hồng và mở cửa các hải cảng ở Bắc Kỳ, nếu cần thì bằng vũ lực. Năm
1872, Dupuis(người Pháp) mạo hiểm dẫn đầu mấy trăm lính đánh thuê
ngược sông Hồng theo hướng Vân Nam mà không xin phép, chở theo một
chuyến hàng vũ khí cho viên tướng Trung Hoa là Mã. Chuyến đầu tiên trót
lọt nhờ các quan địa phương tỏ ra dễ dãi nhưng khi Dupuis định làm một
chuyến thứ hai thì y bị chặn lại.
Bộ chỉ huy Pháp nắm ngay lấy cái cớ mà họ đang tìm kiếm. Đại uý hải
quan Francis Gamier lập tức được phái đến Hà Nội với một đội tùy tùng có
vũ trang; viên sĩ quan này bắt liên lạc với giám mục Puginier, về phần
mình, ông này tập hợp bọn tàn quân của kẻ nổi loạn Lê Bao Phụng. Francis
Gamier tự động ra quyết định từ nay việc thông thương trên sông Hồng là
tự do và các đồn thuế quan bị bãi bỏ. Các nhà chức trách Việt Nam từ chối
không thông qua lệnh này. Ngày 19 tháng 11 năm 1873, quân Pháp nổ súng
và chiếm thành Hà Nội. Vị tướng trấn thủ Hà Nội là Nguyễn Tri Phương đã
có tuổi, bị thương và bị bắt làm tù binh, từ chối mọi thủ đoạn mua chuộc từ
phía người Pháp và nhịn đói cho đến chết. Quân đội Pháp nhanh chóng
đánh chiếm Nam Định, Hải Dương và nhiều địa phương khác trong vùng
châu thổ, đặc biệt nhờ có sự đồng lõa của một số cộng đồng tín đồ công
giáo. Nhưng các lực lượng của quân đội Việt Nam phản công bao vây Hà
Nội và Francis Gamier bị giết chết ngày 21 tháng 12 năm 1873, trong một
trận phục kích ở cửa ngõ thủ đô.
Nước Pháp còn chưa hồi phục hẳn khỏi những vết thương của cuộc chiến
tranh Pháp -Đức năm 1870, e ngại bị lún quá sâu vào cuộc diện mới. Thế
nhưng vua Tự Đức trung thành với chính sách thỏa hiệp của mình, đã
không biết lợi dụng tình hình quân sự thuận lợi; ông ta thương lượng với
