nhọn bao quanh. Bên trong hào chi chít những chiến hào và giao thông hào.
Masson, một sĩ quan Pháp tham gia cuộc tiến công, sau đó đã viết:
“Việc trinh sát phía bên trong của Ba Đình làm cho chúng tôi phải kinh
ngạc thật sự, khi thấy các công sự đã được xây dựng với một nghệ thuật
như thế nào. Lương thực dồi dào, kỷ luật chặt chẽ. Có hai đội hát tuồng
biểu diễn cho các chiến sĩ xem. Trên vùng núi tỉnh Thanh Hóa, một hậu cứ
là Ma Cao đã được xây dựng để đề phòng trường hợp Ba Đình bị thất thủ”.
Từ tháng 9 năm 1886 đến tháng Giêng năm 1887, nhiều cuộc tiến công
của quân Pháp bị đánh bại. Bộ chỉ huy Pháp buộc phải điều đến 2500 quân
với một hỏa lực pháo binh quan trọng của bốn chiếc pháo hạm. Các nhà
truyền giáo huy động giáo dân Phát Diệm giúp việc tiếp tế cho quân Pháp.
Trong khi thành Hà Nội được quân đội của nhà vua bảo vệ chỉ trụ nổi được
một ngày trước số quân Pháp ít hơn nhiều, lực lượng kháng chiến ở Ba
Đình đã chống cự suốt 35 ngày ròng rã bất chấp hỏa lực pháo binh của
quân Pháp. Các sĩ quan Pháp buộc phải khâm phục tinh thần dũng cảm của
những người bảo vệ Ba Đình. Masson kể lại:
“Một tù binh bị chúng tôi đưa ra tra hỏi đã trả lời một cách điềm nhiên:
Các ông chỉ uổng công vô ích hỏi những đều mà chúng tôi không muốn nói
cho các ông biết bởi chúng tôi cho đó là trái với lợi ích của tổ quốc chúng
tôi. Các ông muôn làm gì thì làm... Chúng tôi vừa kể ra đây một vài trong
hàng trăm sự việc thuộc loại này mà chúng tôi đã chứng kiến, nhằm cung
cấp một ý niệm về tính cách của người An Nam, và nếu chúng tôi mới chỉ
kể tên những sự việc nói về tinh thần dũng cảm của những ông quan, thì
chúng tôi có thể nói thêm rằng những người dân và những binh sĩ bình
thường cũng không hề thua kém một chút nào về sự dũng cảm và coi khinh
cái chết”.
Trong vùng châu thổ sông Hồng, quân Pháp buộc phải tiến hành không
ngớt những cuộc hành quân càn quét chống lại nhiều trung tâm khởi nghĩa,
đặc biệt là căn cứ kháng chiến Bãi Sậy do Nguyễn Thiện Thuật chỉ huy. Tại
đây, các chiến sĩ yêu nước không xây dựng đồn lũy mà thực hiện chiến
thuật đánh du kích một cách chủ động, đôi khi đánh những trận lớn với sự
