Tổ chức chính trị và hành chính
Mối quan tâm đầu tiên của kẻ chinh phục là tạo nên một tổ chức chính trị
và hành chính ổn định, hữu hiệu. Ở Nam Kỳ là xứ bị thôn tính từ năm
1862, người Pháp đã vấp phải một thái độ bất hợp tác có hệ thông của giới
quan lại và nho sĩ Sử gia người Pháp Cultru viết:
“Giá như có phép lạ khiến cho các nhà nho chịu phản bội vị hoàng đế
của họ mà xích lại gần với người Pháp thì việc cai trị xứ Nam Kỳ đối với
chúng ta chỉ là trò chơi đơn giản. Nhưng những người An Nam có học
thức, lâng lớp thượng lưu trung thành với luật pháp của nước họ chỉ có thể
coi chúng ta là những kẻ thù, những người nông dân chẳng qua vì mảnh
ruộng con trâu mà phải ở lại tại chỗ, ngoài mặt thì ra vẻ phục tùng nhưng
lòng dạ thì không”.
Vậy nên người Pháp đành phải trực tiếp nắm lấy quyền cai trị đồng thời
tuyển mộ những nhân viên thuộc hạ người bản xứ, những phần tử vô học và
không có uy tín để làm thông gian. Vả chăng, thái độ bất phục tùng thường
trực của dân chúng làm cho mọi thủ đoạn mua chuộc đều vô hiệu, khiến bộ
máy cai trị thực dân, để tự duy trì được, phải trắng trợn dùng đến những thủ
đoạn đàn áp dữ dội nhất, tàn bạo nhất. Cho đến tận ngày nó cáo chung, bộ
máy cai trị thực dân luôn mang hai vết nhơ dính liền với nhau: một mặt là
sự tàn bạo, mặt kia là sự cấu kết với những phần tử thoái hóa nhất, thối nát
nhất trong dân tộc Việt Nam. Chủ nghĩa thực dân mới của Mỹ ở Việt Nam
chỉ làm tăng lên đến mức tối đa những khuyết tật vốn có ấy của mọi công
cuộc chinh phục thuộc địa.
Ngay từ năm 1886, trong báo cáo trình lên Khâm sứ Trung Kỳ, viên
công sứ Muselier đã viết:
“… Bọn quan lại bản xứ không muốn về phe với chúng ta, hoặc chí ít
chịu thực bụng làm việc cho chúng ta. Có một số bỏ nhiệm sở, chọn con
đường về hưu, một số khác, ít hơn nhưng kiên quyết hơn, xông ra làm
