trình học vẫn lấy chữ Nho làm gốc, nhưng có học thêm các khoa cách trí, sử ký,
địa dư, toán pháp bằng chữ quốc ngữ và một ít chữ Pháp.
CÁC BÀI ĐỌC THÊM
1. Một đạo dụ viết bằng quốc văn về đời đức Nguyễn Ánh.
Lời dụ ban cho tướng sĩ trong khi duyệt binh ở Gia Định ngày 26 tháng ba năm
Canh thân (1800)
“Cơn bát loạn chẳng lo sao đặng, năm sáu phen đăng định , dễ muốn chi qua
giáp biền đê; hội trung hưng phải quyết mới xong, muốn nghìn dặm thu công,
bao nỡ để sinh linh đồ thán.
“thời dĩ chí, khá rằng vội tưởng: cơ khá thừa, vậy phải sớm toan.
Ta nay: gặp hội trung vi, dựng nền tái tạo. Tám chín phủ gian sơn đồ sộ, đặng
chỗ này lo chỗ khác, thù tổ tôn đâu dám nguôi lòng, mười ba thu tướng sĩ nhọc
nhằn, đánh trận nọ qua trận kia, đạo thần tử trước đà gắng sức . Vậy năm ngoái
thu thành Bình định, rất đỗi cần lao; tưởng năm nay nghỉ chốn Đồng nai, yên bề
hưu tức. song liệu chừng thế nó, tướng phẫn binh tàn, hạ lăng, thượng phế, dù
chẳng đánh cũng hư; nhân tính lại việc ta đồn quân , tích tướng, trữ súng, tăng
thuyền, phải sắm thêm mới mạnh.
“Nên nỗi: theo đường phú liễn, nặng việc công sưu. Dân thời cung cống lương
tiền, nhịn mặc, nhịn ăn, tật khổ ta đâu không rõ; quân thời tân cần chinh địch,
gắng công gắng sức huân lao ta vốn không quên.
“Trước tuy nhật xúc kinh doanh, rày đã sẵn rồi chiến cụ. Cũng muốn dưỡng uy
súc nhuệ, trời Gia định nghỉ nhơi cho khoẻ, ngõ chư hầu đều được lạc sinh; nào
ngờ cùng khấu xương cuồng, lũy Bàn xà đến rấn vào vậy, bởi nghịctặc tư lai
tống tử.
“Huống nó, em phản anh, tôi phản chúa, lại thêm ngoại viện tàng sư, trường
thành thất hiểm, tai phần sào đã quyết từ nay; mà ta lương thì đủ, quân thì ròng,
sẳn có tướng tài quy phụ, chư quốc liên binh, thế phà trúc chờ bao thuở nữa.
“Cứ ấy: vội vàng trục bắc, hăm hở bình tây. Trước là lo tôn xã mà phục thù, kẻo
lăng tẩm một trời man mác; sau là bị thần dân mà tiếc phẫn, kẻo thương sanh
khắp chốn than van. Cơ hội này ai nỡ đặng thôi; công danh ấy người âu phải
