DƯƠNG QUẢNG HÀM
VIỆT NAM VĂN HỌC SỬ YẾU
THIÊN THỨ TƯ: CÁC THỂ VĂN
CHƯƠNG THỨ MƯỜI HAI
HÀN THUYÊN VÀ CÁC NHÀ MÔ PHỎNG ÔNG
Như chương dẫn đầu đã nói, trước đời Hàn Thuyên, quốc văn ở nước ta chỉ có
tục ngữ ca dao, nghĩa là loại văn bình dân truyền khẩu. Ông là người đầu tiên
biết làm thơ phú bằng quốc âm, nên ông có thể coi là ông tổ văn nôm, loại văn
bác học có theo qui tắc cũ nhất định. Vậy ta phải xét về việc ộng đã khởi xướng
lên và các nhà đã mô phỏng ông mà làm các tác phẩm bằng tiếng Nam.
Hàn Thuyên
A) Tiểu truyên.- Ông vốn họ Nguyễn, người huyện Thanh lâm (nay là Phủ Nam
sách, tỉnh Hải dương) đậu thái học sinh về đời vua Trần Thái Tôn (1225-1257)
Theo lời Sử chép (Cm.9,7 tr.26a), ông đương làm hình bộ thương thư, có con
ngạc ngư (cá sấu) đến sông Phú lương (tức sông Nhị Hà) Vua sai ông làm bài
văn vất xuống sông. Cá sấu tự đi. Vua cho việc ấy giống việc Hàn Dũ bên tàu
(1) nên cho ông đổi họ Hàn.
Về bài văn ném xuống sông để đuổi cá sấu này, sử không chép rõ là viết theo
thể văn nào và làm bằng Hán văn hay Việt văn; vậy ta cũng không nên vội cho –
như ý kiến thông thường rằng bài ấy là một bài văn tế và viết bằng tiếng nôm.
Chỉ khi nào tìm thấy nguyên bài văn ấy mới giải quyết được vấn đề ấy, mà hiện
nay thì bài ấy không thấy chép ở sách nào cả.
B) Hàn luật.- Nhân việc đuổi cá sấu kể trên, Sử chép thêm rằng: Hàn Thuyên có
tài làm thơ phú quốc ngữ; người đời ấy nhiều người bắt chước. Đời sau, thơ
quốc âm gọi là Hàn luật là vì thế.
Ta phải nhận rằng Hàn luật không phải do ông sáng tác ra; đó chỉ là Đường luật
(luật thơ phú của nhà Đường bên Tàu, sẽ nói rõ ở chương sau) mà ông đã biết
ứng dụng vào việc làm thơ phú quốc âm thôi. Tuy vậy công ông không phải là
nhỏ. Vì có ông biết theo Đường luật làm thơ phú nôm thì về sau mới có người
bắt chước mà nền văn nôm ở nước ta mới thành lập từ đấy.
C) Tác phẩm—Theo sách H.ch (mục Văn tịch chí) q.34 thì ông có làm Phi sa
tập (phi sa: phân cát ra; do câu Phi sa giản kim, bới cát chọn vàng) trong có
