25. Lời sớ của Nguyễn Đăng Tuân
Nguyễn Đăng Tuân người huyện Lệ Thủy, tỉnh Quảng Bình, sinh năm
Nhâm Thìn (1772), mất năm Giáp Thìn (1844) thọ 72 tuổi. Ông làm quan
trải thờ ba đời vua là Gia Long (1802-1819), Minh Mạng (1820-1840) và
Thiệu Trị (1841-1847). Thời Gia Long, ông từng được trao chức Phó Tổng
tài
, tham gia chỉ huy biên soạn bộ luật nổi tiếng của triều Nguyễn mà ta
quen gọi là Luật Gia Long. Thời Minh Mạng, ông được trao chức Tả Tham
tri bộ Lễ
. Nhận chức được ít lâu, ông xin về nghỉ hưu và được Nhà vua
chấp thuận, nhưng rồi thấy chỉ có ông mới uốn nắn được các Hoàng tử nên
Nhà vua lại triệu ông về kinh đô, trao chức Sư bảo. Nhận chức này, ông
từng nói thẳng với Nhà vua rằng các Hoàng tứ phần nhiều là … vô lễ, vì
thế, phải nghiêm khắc giáo dục mới mong nên người. Nhà vua đồng ý, và
cũng chính vì vậy mà ông phải giữ chức này mãi cho đến năm 1842. Bấy
giờ, ông lấy cớ đã 70 tuổi, xin về nghỉ hưu hẳn ở quê nhà. Vua Thiệu Trị
chấp thuận nhưng thỉnh thoảng vẫn cho người tới thăm hỏi và cho phép ông
được tâu trình những điều can hệ đến chính sự quốc gia. Ông nghỉ hưu
được hai năm thì mất tại quê nhà. Vua Thiệu Trị truy tặng ông hàm Thiếu
sư, ban tên thụy là Văn Chính, hậu cấp việc ma táng, đồng thời sai khắc ghi
công trạng của ông vào bia đá và dựng ngay tại quê nhà của ông. Vua Tự
Đức (1848-1883) còn sai quan sở tại làm nhà thờ và hàng năm lo việc cúng
tế ông.
Bình sinh, Nguyễn Đăng Tuân là người nghiêm cẩn và rất say mê đọc
sách. Con cháu ông như Nguyễn Đăng Giai, Nguyễn Đăng Hành … đã nối
được chí lớn của ông, đỗ đạt cao và để lại tiếng tốt cho đời.
Sách Đại Nam chính biên liệt truyện (Nhị tập, quyển 13) đã chép khá
nhiều chuyện về ông, trong đó có đoạn chép về lời sớ khá dài như sau:
“Năm (Thiệu Trị) thứ tư (tức năm 1844 – NKT), Vua sai quan ở Nội
mang sắc thư đến nhà (Nguyễn Đăng Tuân) để hỏi thăm sức khỏe,
đồng thời, ban cho ông được hưởng thực thụ hàm Vinh Lộc Đại phu, Hiệp
Biện Đại học sĩ
, và hàng năm cho được hưởng một nửa số bổng lộc của
