38. Lòng hiếu thảo và đức thanh liêm của Nguyễn Dục
Nguyễn Dục người Quảng Nam, sinh năm Đinh Mão (1807), mất năm
Đinh Sửu (1877), thọ 70 tuổi. Từ nhỏ, Nguyễn Dục đã nổi tiếng thông minh
và hiếu thảo. Năm Minh Mạng thứ mười chín (1838), ông dự thi Hội, đỗ
Phó bảng, được triều đình cho bổ dụng làm quan nhưng ông xin được ở nhà
để lo phụng dưỡng mẹ già cho đến khi mẹ mất mới thôi. Đến năm Thiệu
Trị thứ ba (1843), khi mẹ ông đã mất, Nguyễn Dục mới bắt đầu ra làm
quan, với những chức vụ như Đồng tri phủ, Quốc Sử Quán Biên tu
, Nội
… v.v. Sách Đại Nam chính biên liệt truyện (Nhị tập quyển
33) chép chuyện Nguyễn Dục, có đoạn như sau:
“Năm (Thiệu Trị) thứ bảy (tức năm Đinh Mùi, 1847 – NKT), ông vì bị
bệnh, xin cáo quan về nhà nghỉ đến hơn mười năm, lấy sách vở làm vui và
mở trường dạy học. Học trò của ông rất nhiều người đỗ đạt.
Năm Tự Đức thứ mười bốn (tức năm Tân Dậu, 1861 – NKT), ông ra
nhận chức Giáo thụ ở Điện Bàn, sau chuyển làm Đốc học tỉnh Quảng Ngãi.
Năm (Tự Đức) thứ mười bảy (tức năm Giáp Tí, 1864 – NKT), ông được
chuyển làm Viên ngoại, lãnh chức Lang trung bộ Lại. Bấy giờ, học trò
trường Quốc Tử Giám thường rất ít. Vua nhân đó hỏi quan Tham tri bộ Lại
là Phạm Phú Thứ (cũng là người Quảng Nam – NKT) rằng: -Ở Quảng Nam
có ai phẩm hạnh đoan chính không?
(Phạm) Phú Thứ thưa: -Có (Nguyễn) Dục.
Vua liền thăng ông làm Tế tửu
. Đó là đặc cách lựa chọn vậy. Song,
chẳng bao lâu, ông lại xin từ chức vì cớ có bệnh. Vua xuống dụ an ủi để lưu
lại và cử ông làm Phó Chủ khảo trường thi Hương Bình Định. Năm (Tự
Đức) thứ hai mươi mốt (tức năm Mậu Thìn, 1868 – NKT), ông được
chuyển làm Thị độc Học sĩ và Đốc học Quảng Nam. Năm (Tự Đức) thứ hai
mươi lăm (tức năm Nhâm Thân, 1872 – NKT), ông đư̖c thăng làm Thị lang
bộ Lễ, sung chức Giáo đạo ở nhà Dục Đức
. Nguyễn Dục ăn mặc rất
chỉnh tề nên các Hoàng tử vẫn kính sợ. Năm (Tự Đức) thứ hai mươi bảy
(tức năm Giáp Tuất, 1874 – NKT), tháng 2 có lễ tế Nam Giao, Vua chuẩn
