40. Thương hại thay, Trần Đình Túc!
Trần Đình Túc quê ở Gio Linh (Quảng Trị) nhưng tiên tổ lại vốn là
người Thanh Hóa. Tổ bảy đời của Trần Đình Túc là Trần Đông, theo
Nguyễn Hoàng vào Nam. Thân phụ của Trần. Đình Túc là Trần Trung từng
làm quan Hiệp trấn Phú Yên dưới thời Gia Long. Trần Đình Túc là con thứ
hai của Trần Trung. Theo Đại Nam chính biên liệt truyện (Nhị tập, quyển
35) thì Trần Đình Túc sinh năm Kỉ Tị (1809), mất năm Nhâm Thìn (1892),
thọ 81 tuổi. Năm Thiệu Trị thứ hai (1842), Trần Đình Túc đỗ Cử nhân và
bắt đầu ra làm quan kể từ đó.
Thời Trần Đình Túc làm quan cũng là thời chính sự nước nhà rất rối ren,
trong thì phong trào nông dân rầm rộ nổi lên ở khắp nơi, ngoài thì quân
xâm lăng tràn vào cướp nước. Bấy giờ, ngay cả nhà vua cũng lúng túng và
bất lực. Sách trên viết rằng:
“Năm (Tự Đức) thứ chín (tức năm Bính Thìn, 1856 – NKT) lại bổ dụng
(Trần Đình Túc) làm Tùy biện
ở quân thứ Quảng Nam. Vua sai người
chạy ngựa trạm vào, đón (Trần Đình Túc) về kinh đô để hỏi về ba chước là
đánh, giữ hay hòa. (Trần) Đình Túc xin dâng kế thanh dã (tức là kế làm
vườn không nhà trống – NKT) và nói rằng kế ấy khiến giặc dẫu tiến đánh
thế nào cũng chẳng kiếm được gì để ăn. Cứ thế mà làm mãi, sau nếu có hòa
cũng không sao”.
Các chước mà Nhà vua nói đến ở trên là những chước dự định ứng phó
với người Pháp. Hai năm sau ngày Nhà vua hỏi ý kiến Trần Đình Túc, thực
dân Pháp đã nổ súng xâm lược nước ta. Năm 1862, triều đình Huế phải cắt
ba tỉnh miền Đông Nam Kì, rồi năm 1867, lại phải cam lòng cát nốt ba tỉnh
miền Tây Nam Kì cho thực dân Pháp. Năm 1873, thực dân Pháp tấn công
Hà Nội. Cuộc chiến tranh xâm lược của chúng đã lan rộng ra cả nước. Sách
trên viết tiếp:
“Năm (Tự Đức) thứ hai mươi sáu (tức năm Quý Dậu, 1873 – NKT) đến
lượt khu Đông Nam thành Hà Nội bị đánh úp. Sau đó, tỉnh Ninh Bình cũng
bị mất về tay giặc. Phái viên của Pháp Các Nhi (tức Francois Garnier –
