02. Lý Thái Tổ với việc dời đô
Năm 967, Đinh Bộ Lĩnh dẹp xong loạn 12 sứ quân, năm sau (968), ông
lên ngôi hoàng đế, xưng là Đinh Tiên Hoàng, đặt quốc hiệu là Đại Cồ Việt,
niên hiệu là Thái Bình, định đô ở Hoa Lư. Đất Hoa Lư (nay thuộc Ninh
Bình) là kinh đô của nước ta suốt cả thời Đinh (968-979) lẫn thời Tiền Lê
(980-1009), dài đến hơn bốn chục năm trời.
Năm 1010, nghĩa là ngay sau khi Ngoạ Triều vừa mất, Lý Công Uẩn
được tôn lên ngôi báu, đó là Lý Thái Tổ, vị vua khai sinh ra triều Lý (1010-
1225). Công việc đầu tiên của Lý Thái Tổ là dời đô. Sách Đại Việt sử kí
toàn thư (bản kỉ, quyển 2, tờ 2 a-b và tờ 3-a) chép rằng:
“Vua thấy Hoa Lư ẩm thấp chật hẹp, không đủ làm chỗ ở của đế vương,
muốn dời đi nơi khác, tự tay viết chiếu truyền rằng: “Ngày xưa, nhà
Thương
(Trung Quốc) tính đến đời Bàn Canh là năm lần dời đô, nhà Chu
(Trung Quốc) tính đến Thành Vương là ba lần dời đô; há phải các vua đời
tam đại ấy (tam đại gồm Hạ, Thương và Chu) theo ý riêng mà tự dời đô,
không tính toán gì đâu. Làm thế chẳng qua cũng cốt để mưu nghiệp lớn,
chọn ở chỗ giữa, làm kế cho con cháu muôn vạn đời, trên kính mệnh trời,
dưới theo dân, xem có chỗ tiện thì dời đô, cho nên vận nước lâu dài, phong
tục giàu thịnh. Thế mà hai nhà Đinh, Lê lại theo ý riêng, coi thường mệnh
trời, không noi theo việc cũ của các nhà Thương, Chu, cứ chịu yên đóng đô
nơi đây, đến nỗi thế đại không dài, vận số ngắn ngủi, trăm họ tổn hao,
muôn vật không hợp. Trẫm rất lấy làm đau đớn, không thể không dời đô.
Huống chi Đại La là thành cũ của Cao Vương (chỉ Cao Biền) ở giữa trung
tâm trời đất, được cái thế rồng cuộn hổ ngồi, chính giữa đông tây nam bắc,
tiện núi sông sau trước, rộng mà bằng phẳng, thế đất cao mà sáng sủa, dân
không khổ về ngập lụt tối tăm, muôn vật tốt tươi phồn thịnh. Xem khắp
nước Việt ta, đó là nơi thắng địa, thực là chỗ tụ hội quan yếu của tứ
phương, đúng là đất đóng đô mãi mãi đến muôn đời. Trẫm muốn nhân địa
lợi ấy mà định nơi ở, các khanh nghĩ thế nào?”. Bầy tôi đều nói “Bệ hạ vì
thiên hạ mà lập kế dài lâu, trên cho nghiệp đế được thịnh vượng lớn lao,
