29. Chúa Trịnh đã chuẩn bị khai chiến với chúa Nguyễn như
thế nào?
Năm 1558, sau nhiều phen khéo léo vận động, Nguyễn Hoàng được vua
Lê Anh Tông (1556-1573) và chúa Trịnh Kiểm (1545-1569) cho vào trấn
thủ ở xứ Thuận Hóa. Từ đó, cơ nghiệp riêng của họ Nguyễn bắt đầu được
gây dựng. Tuy nhiên, suốt thời Nguyễn Hoàng (1558-1613) và cả chặng
đầu của thời Nguyễn Phúc Nguyên (1613-1635), quá trình gầy dựng cơ
nghiệp riêng này được tiến hành một cách âm thầm và bí mật. Chúa Trịnh
Tùng (1570-1623) đã nhận ra khá rõ mọi điều, nhưng chưa kịp tìm ra.kế
sách đối phó thì mất. Ngay sau khi lên nối nghiệp, chúa Trịnh Tráng (1623-
1657) quyết chí đưa quân vào Nam để đánh họ Nguyễn. Vấn đề còn lại chỉ
là tìm danh nghĩa hành quân cho cuộc tấn công này nữa mà thôi. Sách
Khâm định Việt sử thông giám cương mục (Chính biên, quyển 31, tờ 22 và
23) cho biết việc chúa Trịnh Tráng chuẩn bị khai chiến với chúa Nguyễn
Phúc Nguyên như sau:
“Trước đây (trước năm Đinh Mão, 1627 – ND), Tráng sai Công Khoa
Cấp sự trung
là Nguyễn Hữu Bản, phụng mệnh đem sắc chỉ của Nhà vua
vào Thuận Hóa để truy thu tô thuế của xứ này từ năm Giáp Tí (1624) trở về
trước và đón Hy Tông Hiếu Văn Hoàng đế
(tức Nguyễn Phúc Nguyên –
ND) về Đông Kinh (tức Thăng Long – ND). Vương thượng (cũng chỉ
Nguyễn Phúc Nguyên – ND) thấy thế, liền cười mà nói với Hữu Bản rằng:
-Đây chẳng qua là ý riêng cua họ Trịnh chớ Hoàng đế là bậc nhân từ, lẽ đâu
lại ghét bỏ dòng dõi cống thần đến thế.
Nói rồi, khoản đãi Hữu Bản rất trọng hậu và cho về.
Đến đây, Tráng muốn đem quân đánh Thuận Hóa nhưng lại sợ không có
cớ rõ ràng, bèn lập mưu sai Lê Đại Dụng, phụng mệnh Nhà vua, đem tờ sắc
dụ vào, bảo phải cho con em về chầu, đồng thời đòi nộp ba chục thớt voi,
ba chục chiếc thuyền đi biển để sung vào cho đủ số cống phẩm dâng nhà
Minh. Vương thượng lại cười và nói: -Thể lệ cống nạp nhà Minh chỉ có
vàng tốt và kì nam mà thôi. Nay họ Trịnh muốn lấy thêm phần ngoại lệ, tôi
