thủ thì sai lệ, mà theo lệ để ngồi nhìn thì sai luật, muốn làm đúng cả luật lẫn
lệ thì phải như thế nào?
Đây là câu có ý chỉ trích chính sự đương thời bị uốn nắn sai lệch quá,
nhưng rồi về sau, chính (Vũ) Khâm Lân được vào giữ công việc trong
chính phủ (chỉ việc ông được trao chức Tham tụng – ND), cùng không thay
đổi được gì cả”.
Lời bàn
Một đoạn sử ngắn mà có đến ba sự lạ. Sự lạ thứ nhất là quan lại không
có lương bổng thường xuyên, đành phải sống chủ yếu dựa vào kiện tụng,
bắt họ thanh liêm hẳn là còn khó hơn việc khuyên mèo đừng bắt chuột.
Ngẫm mà xem!
Sự lạ thứ hai là lệnh cấm của triều đình. Một khi các quan đã sống chủ
yếu dựa vào kiện tụng, thì hẳn nhiên đơn từ kiện tụng phải nhiều, đây nói
chiếm hơn một nửa giấy tờ của triều đình, thế thì có gì đáng gọi là nhiều
quá. Như nói chỉ có các vụ trọng án mới được tố cáo để xét xử, thì chẳng lẽ
bắt … các bậc cha mẹ của dân phải chết đói hay sao. Vả lại, trời sinh ra
triều đình là để làm việc, nếu để các quan nhàn cư rồi sinh ra bất thiện,
chẳng mấy chốc mà thành loạn thần tặc tử bất nhân, thử hỏi, lúc ấy lấy ai
để mà xử?
Sự lạ thứ ba là luật và lệ đối chọi nhau, như Mặt Trời với Mặt Trăng, như
sao mai với sao hôm, như nước với lửa … chẳng ai biết đằng nào mà lần.
Tất nhiên, sự lạ này là thậm lạ, chí lạ, cực kì lạ … nhưng lại rất dễ hiểu.
Xưa nay, xã hội kiện tụng bao giờ cũng là xã hội rối ren đó thôi.
Hình như Tiến sĩ Vũ Khâm Lân vừa thông minh lại vừa … rất ngây thơ.
Ông đi tìm ánh trăng trong đêm trừ tịch, phỏng có được chăng? Hỏi thí sinh
câu mà chính giảm khảo cũng không sao trả lời được, lạ thay!
