39. Khí khái thay, Tôn Thất Dục!
Tôn Thất Dục không rõ sinh và mất năm nào, chỉ biết ông từng giữ chức
Chưởng cơ dưới thời chúa Nguyễn Phúc Thuần và làm việc trong bộ Hình
của phủ chúa. Sinh thời, ông là người học rộng, được đồng liêu nể trọng,
nhưng, đáng khen hơn cả, có lẽ là khí khái của ông. Xin dẫn một mẩu
chuyện nhỏ về ông trong sách Đại Nam thực lục (Tiền biên, quyển 11) làm
minh chứng:
“Quan giữ chức Chưởng cơ, đang làm việc ở bộ Hình là Tôn Thất Dục bị
bãi chức. (Tôn Thất) Dục là người học rộng, có tài lược, được coi là bậc
trọng thần.
Bấy giờ, Trương Phúc Loan chuyên quyền, hắn thấy (Tôn Thất) Dục là
người tôn thất, lại là bề tôi danh tiếng đương thời, bèn đem con gái gả cho
để kết bè, kết cánh. Nhưng, (Tôn Thất) Dục vẫn giữ lòng ngay thẳng,
không a dua, không chịu khuất chút nào. Loan ghét lắm, ngầm sai người vu
cho (Tôn Thất) Dục mưu phản. Việc này tra xét mãi vẫn không tìm được
chứng cớ gì, nên bãi chức của (Tôn Thất) Dục.
Về nhà, (Tôn Thất) Dục tuyệt nhiên không nói gì đến việc quốc gia nữa,
chỉ ngày ngày cùng khách ngâm vịnh mà thôi, (Tôn Thất) Dục hiếu học,
giỏi về thơ lại tinh thông về thuật số và âm nhạc, tục truyền, đàn nam cầm
(tức đàn bầu – ND) là do (Tôn Thất) Dục chế ra.
Cũng có thuyết nói rằng, (Tôn Thất) Dục bị Loan ghét, vu cho là làm
phản nhưng không có bằng chứng, bèn lấy việc (Tôn Thất Dục) tự chế súng
riêng để bắt tội rồi tống giam Tôn Thất Dục, được vài ba năm thì Tôn Thất
Dục bị phát bệnh ung thư ở lưng rồi mất.”
Lời bàn
Kẻ ngầm chứa mưu gian, bao giờ cũng tìm cách kết bè kết cánh. Tất
nhiên, đó chẳng qua là kế mượn tay người này để đánh bại kẻ khác, chớ
bọn gian xảo có bao giờ thực lòng với ai đâu. Trương Phúc Loan cũng vậy,
hắn dùng hôn nhân để ràng buộc và mua chuộc Tôn Thất Dục, chớ trước
sau, Trương Phúc Loan chỉ thương mỗi một mình Trương Phúc Loan mà
