45. Lược truyện Trương Phúc Loan
Trương Phúc Loan sinh năm nào không rõ, chỉ biết ông là con của
Trương Phúc Phan, và dưới thời chúa Nguyễn Phúc Khoát, Trương Phúc
Loan đã là một đại thần, quyền khuynh loát cả phủ chúa. Năm Ất Dậu
(1765), chúa Nguyễn Phúc Khoát mất, theo lẽ, Nguyễn Phúc Luân (thân
sinh của Nguyễn Ánh) được lập làm chúa, nhưng Trương Phúc Loan đã tìm
cách hãm hại và đưa Nguyễn Phúc Thuần (lúc đó mới 12 tuổi) lên nối
nghiệp. Cũng năm đó, Trương Phúc Loan “được thăng” làm Quốc phó.
Sách Đại Nam thực lục (Tiền biên, quyển 11) chép rằng:
“Thăng Trương Phúc Loan làm Quốc phó, giữ việc ở Hộ bộ, trông coi cơ
Trung Tượng
và cho thu thuế sản vật ở những nơi khai
mỏ vàng như nguồn Thu Bồn, nguồn Đồng Hương, nguồn Trà Sơn và
nguồn Trà Vân làm ngụ lộc. Loan sai người thu riêng cho mình, hàng năm
được vô số vàng, mà nạp thuế cho nhà nước chỉ độ một hay hai phần mười
mà thôi. Các thứ thuế ngà voi, sáp ong, mật ong … mỗi năm thu đến hơn
hai trăm lạng bạc. Của báu (nhà Loan) chất như núi. Hai con (của Loan) là
Thặng và Nhạc đều lấy công chúa. Thặng lấy công chúa Ngọc Nguyện,
Nhạc lấy công chúa Ngọc Đảo, (Thặng và Nhạc) làm quan đến chức
Chưởng dinh Cai cơ. Cả nhà Loan đều quyền thế, át cả trong ngoài. (Loan)
lại còn lấy bè đảng là bọn Thái Sinh nắm giữ những nơi trọng yếu. Loan
ngày một luông tuồng, cho nên, người ta gọi Loan là Trương Tần Cối
Ba năm sau khi giữ chức Quốc phó (1765-1768), Trương Phúc Loan
không còn biết kiêng dè gì nữa. Bọn tay chân dưới quyền cùng đồng lòng
hùa theo, chính sự đổ nát đến mức khó bề cứu chữa. Sách trên chép tiếp
rằng:
“Bấy giờ, Trương Phúc Loan cầm quyền, mọi sự đều tự chuyên. Bọn Nội
là Chưởng dinh Tôn Thất Nghiễm, Chưởng Thủy cơ
Tôn Thất
Viên (cả hai đều là con của Dân Quốc công Tôn Thất Điền, lúc ấy người ta
cũng gọi Nghiễm là Quận công), tuy đều được Chúa thương yêu, nhưng
bọn họ chỉ say mê tửu sắc, không lo nghĩ gì đến việc nước cả. Loan nhân
