dưới quyền của (Nguyễn Hữu) Chỉnh mà tức giận rồi nổi lên gây ra biến
loạn thì xã tắc sẽ ra sao?
Nhà vua chợt tỉnh ngộ, bèn thôi.
(Về phần mình, Nguyễn Hữu) Chỉnh cũng sơ sơ biết chuyện, nên kể từ
đó, thường ít triều yết Nhà vua, thả cho bọn thuộc hạ muốn làm gì thì làm.
Hào kiệt bốn phương vì thế mà thất vọng.
Lời bàn
Ở đời, thiếu niềm tin là nguy nhưng chưa hẳn đã nguy bằng trao niềm tin
sai địa chỉ. Lê Chiêu Thống lúc đầu tin Nguyễn Hữu Chỉnh, tức là đã trao
niềm tin sai địa chỉ vậy. Nhưng thôi, tình cảnh của Lê Chiêu Thống lúc bấy
giờ, vớ được Nguyễn Hữu Chỉnh nào có khác gì kẻ sắp chết đuối vớ được
cọc.
Xét lí lịch thì thấy những việc Nguyễn Hữu Chỉnh đã làm với Lê Chiêu
Thống chẳng có gì là lạ, đáng lạ lùng chăng là việc làm của Nguyễn Đình
Giản: người đã nhẹ nhàng vượt qua các khoa thi khó để thành ông Nghè,
nhưng lại không vượt qua nổi chút thử thách nho nhỏ của đời thường. Tuy
nhiên, hậu thế cũng thành thật tri ơn ông, vì chính trong chỗ không ngờ,
ông đã để lại cho hậu thế một câu bất hủ: Ôi, thề như là Đình Giản thề ấy!
Triều đình nhà Lê lúc này chẳng khác gì một tổ chức đặc biệt của những
người ngồi lê đôi mách. Bất cứ việc gì, dù cơ mật đến đâu, cũng chỉ chốc
lát là lan tryền khắp thiên hạ. Trách chư vị xênh xang áo mão đương thời
sao lẻo mép quá cùng được, mà trách vua sao lại sẵn lòng bàn quốc gia đai
sự với bất cứ ai cũng được.
Lời của Vũ Trình kể cũng đáng gọi là lời cần được lưu tâm.,bởi vì tìm
khắp trều Lê đương thời, nào dễ có mấy người nói nổi được lời đại loại như
vậy. Nhưng, một sợi lạt tốt chẳng thể cột chặt cả căn nhà mục nát đang
hứng chịu cuồng phong. Chẳng thể.
