23. Thân mẫu của vua Tự Đức sống như thế nào?
Vua Tự Đức sinh ngày 25 tháng 8 năm Kỉ Sửu (1829), lên ngôi từ tháng
10 năm 1847, mất ngày 16 tháng 6 năm Quý Mùi (1883), thọ 54 tuổi. Vua
Tự Đức là con thứ của vua Thiệu Trị (1841-1847), thân mẫu là bà Phạm
Thị Hàng, con gái của quan Lễ bộ Thượng thư, Cần Chánh Điện Đại học sĩ,
Đức Quốc Công
Phạm Đăng Hưng, quê ở Tân Hòa, Gia Định (nay là
vùng Gò Công, Tiền Giang).
Bà Phạm Thị Hàng sinh ngày 9 tháng 5 năm Canh Ngọ (1810). Ngay từ
thuở bé, bà đã nổi danh là người giàu lòng hiếu thảo. Năm Quý Mùi (1823),
lúc mới 18 tuổi, bà được chọn vào cung và được hoàng tộc cho tác hợp với
Nguyễn Phúc Miên Tông, người về sau làm vua, đặt niên hiệu là Thiệu Trị.
Việc tuyển chọn này do đích thân bà Thuận Thiên Cao Hoàng hậu (bà nội
của vua Thiệu Trị) tiến hành. Nhờ có đức lại khéo biết cư xử, bà Phạm Thị
Hàng được sách phong đến Quý phi. Vua Thiệu Trị mất, vua Tự Đức lên
nối ngôi. Ngày 15 tháng 4 năm Kỉ Dậu (1849), bà được tôn phong là Hoàng
thái hậu, mĩ hiệu là Từ Dụ. Nguyên nghĩa, từ là tình thương của người trên
đối với kẻ dưới, trong nhà, mẹ cũng thường được gọi là từ, còn dụ có nghĩa
là giàu có, đầy đủ, lại cũng có nghĩa là khoan thai. Tuy nhiên, ta vẫn
thường quen đọc là Từ Dũ, dẫu rằng trong Hán tự, chữ Dũ với chữ Dụ rất
khác nhau.
Bà Từ Dụ mất ngày 5 tháng 4 năm Thành Thái thứ mười ba, tức năm
Nhâm Dần (1902) hưởng thọ 92 tuổi. Bà là người thọ nhất trong lịch sử các
bà hoàng của nước ta.
Mỗi thời có một quan niệm đạo đức khác nhau. Trong TK 19, bà Từ Dụ
được coi là một mẫu mực của đạo đức hoàng gia. Sách Đại Nam chính biên
liệt truyện (Nhị tập) đã dành trọn quyển 2 và quyển 3 để chép chuyện về
bà. Nay, xin trích hai đoạn nói về nếp sống của bà trong hoàng cung như
sau:
“Thái hậu từ khi ra ở cung Gia Thọ (tức là ngày 15 tháng 4 năm 1849 –
NKT), triều đình vẫn lấy những của ngon vật lạ trong khắp thiên hạ để
