39. Lời can gián của Mai Anh Tuấn
Mai Anh Tuấn người huyện Nga Sơn, tỉnh Thanh Hóa. Lúc đầu, ông có
tên là Mai Thế Tuấn, nhưng năm 1843, sau khi đỗ Thám hoa, ông được vua
Thiệu Trị cho đổi tên thành Mai Anh Tuấn.
Sinh thời, ông là người vui vẻ và nhã nhặn, rất ít khi khiến ai phải mất
lòng. Ông mất ngày 6 tháng 4 năm Tự Đức thứ tám (1855) trong một lần đi
đánh dẹp ở Lạng Sơn, do chưa rõ năm sinh nên chưa rõ ông thọ bao nhiêu
tuổi. Một số tài liệu dân gian nói ông đỗ Thám hoa năm 29 tuổi. Nếu đúng
vậy thì ông mất năm mới ngoài bốn chục tuổi mà thôi. Dưới thời trị vì của
vua Tự Đức, ông từng dâng lời can gián Vua. Lời ấy, được sách Đại Nam
chính biên liệt truyện (Nhị tập, quyển 34) trân trọng ghi lại, theo đó thì Mai
Anh Tuấn đã can vua Tự Đức ngay khi Nhà vua vừa mới lên ngôi:
“Năm đầu đời Tự Đức (tức là năm Mậu Thân, 1848 – NKT), quan ở Việt
Đông (Quảng Đông, Trung Quốc – NKT) là Ngô Hội Lân, vì gặp bão mà
phiêu bạt tới nước ta. Vua sai quan đem thuyền đưa về. Bộ Lễ và bộ Hộ
nhân đó xin theo lệ cũ, đem thuyền đi hộ tống, chở theo thóc gạo và gỗ
quý, lại còn đem thêm hai chục ngàn lạng bạc để sang mua hàng hóa chở
về. (Mai) Anh Tuấn nhân Vua mới lên ngôi, muốn ngăn mầm xa xỉ, bèn
dâng sớ nói lời rất thống thiết, đại để như sau: -Việc sang mua bán ở Việt
Đông, từng có lệnh đình chỉ, trong ngoài đều rõ cả. Nay, nếu cứ thương kẻ
mắc nạn, mượn tiếng hòa hiếu với lân bang để đi doanh thương đổi chác,
thế là giả danh đưa (người bị nạn) để chở hàng hóa về, người nước láng
giềng tất sẽ tự hỏi: thuyền ấy là thuyền gì? Vả chăng, nay ở Lạng Sơn, bọn
thổ phỉ (Trung Quốc) tràn sang dễ đã đến mấy tuần, công văn giấy tờ hai
nước qua lại trước sau bất nhất, (thế thì tai họa của quan ở Việt Đông kia)
chỉ là vớ vẩn, không đáng gì với tai nạn của dân ta (ở Lạng Sơn). Thiết
tưởng, việc làm (của bộ Hộ và bộ Lễ) không phải là việc nghĩa. Xin đem
những hàng hóa dự định chở sang Việt Đông (nói trên) thưởng cho binh
lính, khiến họ quét nhanh đám giặc ngoài biên cõi tới.
