14. Hồ Quý Ly với lời phê vào thư của Nguyễn Cảnh Chân
Cuối năm Canh Thìn (1400), nghĩa là chỉ mới được mấy tháng sau khi
cướp ngôi họ Trần, Hồ Quý Ly nhường ngôi cho con thứ là Hồ Hán
Thương để lên làm Thượng hoàng. Bấy giờ, mối lo hàng đầu của cha con
Hồ Quý Ly là làm sao để đè bẹp được Chiêm Thành và mở rộng được biên
cương vào phía Nam. Các tướng như Đỗ Mãn, Trần Vấn, Trần Tùng (tức
Hồ Tùng), Đỗ Nguyên Thác, Nguyễn Vị, Nguyễn Bằng Cử, Đinh Đại
Trung … đều được sai cầm quân đi đánh Chiêm Thành. Tháng 7 năm
Nhâm Ngọ (1402), quân đội nhà Hồ đã giành được đại thắng, chiếm hết đất
Chiêm Động và Cổ Lũy của Chiêm Thành, rồi chia đất ấy làm bốn châu là
Thăng, Hoa, Tư, Nghĩa (nay là vùng Quảng Nam, Quảng Ngãi), giao cho
an phủ sứ
lộ Thăng Hoa trực tiếp trông coi.
An phủ sứ đầu tiên của lộ Thăng Hoa là Nguyễn Cảnh Chân. Trước đó,
ông là An phủ sứ lộ Thuận Hóa, có tiếng là người giàu kinh nghiệm phủ dụ
dân ở biên ải phía Nam. Nhận chức, ông liền dâng thư về triều, trình bày
phép trị dân mà ông tiếp nhận được từ sử sách của Trung Quốc, nay định áp
dụng ở lộ Thăng Hoa. Thư ấy được Thượng hoàng Hồ Quý Ly xem và hạ
bút phê những lời rất khinh mạn. Sách Đại Việt sử kí toàn thư (bản kỉ,
quyển 8, tờ 41-a) chép rằng:
“Hán Thương điều An phủ sứ lộ Thuận Hóa là Nguyễn Cảnh Chân vào
làm An phủ sứ lộ Thăng Hoa. Cảnh Chân dâng thư nói rằng, xin hãy theo
việc cũ của nhà Hán, nhà Đường mà mộ người nộp thóc để (tích trữ mà lo)
việc phòng bị biên cương cho đầy đủ. Ai nộp thóc thì ban tước cho họ hoặc
miễn tội tùy theo mức độ khác nhau. Quý Ly phê (vào thư) rằng: “Biết
được mấy chữ mà dám nói việc Hán, Đường? Thực là thằng ngọng hay nói,
chỉ chuốc lấy tiếng cười mà thôi”.
Lời bàn
Lời thư của Nguyễn Cảnh Chân hay dở thế nào, xin để tùy người đời
phán xét, chỉ biết đó là lời thành thật, mà ở đời, lời hay đã ít mà lời thành
thật lại càng ít hơn. Trong số rất ít ỏi những lời thành thật ấy, may mắn lắm
