38. Lời can của quan nội tán Vân Hiên Hầu
Quan giữ chức Nội tán
, tước Vân Hiên Hầu là người họ Phạm nhưng
tên thật là gì, sinh và mất năm nào thì chưa rõ. Sử cũ chỉ cho biết đại để,
ông làm quan trải thờ hai đời chúa Nguyễn là Nguyễn Phúc Nguyên và
Nguyễn Phúc Lan, chức và tước nói trên của quan họ Phạm là do chúa
Nguyễn Phúc Lan phong cho. Sinh thời, quan họ Phạm vốn rất tận tụy, có
nhiều đóng góp cho xứ Đàng Trong, nhưng nổi danh với đời hơn cả có lẽ là
lời ông thẳng thắn can ngăn sự ăn chơi xa hoa của chúa Nguyễn Phúc Lan,
năm Canh Thìn (1640). Sự kiện này được sách Đại Nam thực tục (Tiền
biên, quyển 3) chép lại như sau:
“Bấy giờ Chúa thấy ở biên cương không có gì đáng lo (Thực ra, hai bên
Trịnh – Nguyễn đang chuẩn bị cho cuộc ác chiến lần thứ ba, 1643 – ND),
cho nên, thường hay tổ chức vui chơi, đãi yến tiệc và sai xây dựng liên tiếp
nhiều cung thất, công quán …v.v. Quan giữ chức Nội tán, người họ Phạm,
lúc này đã được ban tước Vân Hiên Hầu, thấy vậy liền can rằng: -Thần
nghe, bậc vương giả lấy người hiền tài làm cột, lấy đức tốt làm thành, (như
thế thì) dẫu ung dung rũ áo chắp tay (ý nói rằng không phải lo nghĩ bận tâm
gì – ND) mà rốt cuộc (xã tắc) vẫn vững bền như núi Thái Sơn. Xưa kia, vua
Nghiêu, vua Thuấn ở nhà lợp cỏ tranh không xén, xà ngang bằng gỗ không
đẽo, vậy mà chư hầu vẫn cảm phục, bốn rợ đều mến đức, thế thì hà tất cứ
phải nhà cao cửa rộng? Nay họ Trịnh, ở trên thì lấn ép vua Lê, ở dưới thì ức
hiếp công khanh, lại vốn có ý dòm ngó chúng ta, Chúa nên vì thế mà siêng
năng lo lắng, xem xét thời cơ rồi mở mang bờ cõi. Nếu không nghĩ đến
điều ấy mà chỉ chăm việc thổ mộc, thì thần cũng chẳng rõ rồi sẽ ra sao.
Chúa nghe, đổi sắc mặt mà nói: -Việc này do thiên hạ xúi bẩy mà ra,
thực ý ta không phải như vậy đâu.
Nói xong, lập tức ra lệnh bãi bỏ các việc”.
Lời bàn
Nước lên thì thuyền cũng lên, Chúa ăn chơi thì quần thần cũng có dịp để
vơ vét, ấy là lẽ thường của thế sự, mấy thời nào thoát được đâu?
