22. Tô Lịch Đại Vương
Đất Thăng Long xưa có con sông tên là Tô Lịch. Ven sông này lại có
làng mang tên là làng Tô Lịch. Sông Tô Lịch và cả tên làng Tô Lịch nay
đều không còn nữa, nhưng trong sử sách, con sông ấy, ngôi làng ấy lại
được nhắc đến khá nhiều. Điều đáng nói là tên sông và tên làng này lại có
nguồn gốc từ tên của một con người: ông Tô Lịch, người sống vào khoảng
cuối thế kỷ thứ III đầu thế kỷ thứ IV, sau được tôn làm thần và được phong
tới hàm Quốc đô Thăng Long Thành hoàng Đại vương (vị Đại Vương là
Thành hoàng của kinh đô nước nhà là Thăng Long). Sách Việt Điện u linh
tập chép về Tô Lịch Đại vương như sau:
“Vương họ Tô, huý là Lịch, sinh thời từng làm quan ở Long Đỗ, tiên tổ
cư ngụ ở đó đã lâu đời, dựng làng bên bờ một con sông nhỏ. Gia đình của
Vương lấy sự thanh bạch và hoà thuận, hiếu thảo làm trọng, ba đời cùng
nhân nhượng mà ở chung với nhau, không chút riêng biệt.
Thời nhà Tấn (đô hộ), triều đình xét những nhà có hiếu, gia đình Vương
được khen. Gặp năm mất mùa đói kém, nhà Vương sẵn lòng cho dân vay
thóc, triều đình lại ban khen, nhân đó, cho lấy hai chữ Tô Lịch làm tên
làng.
Đời vua Đường Mục Tông, niên hiệu Trường Khánh năm thứ ba (tức là
năm 823), Lý Nguyên Gia được sai sang làm quan đô hộ nước ta. Lý
Nguyên Gia thấy phía Bắc thành Thăng Long có dòng nước chạy ngược,
địa thế rất xinh đẹp, bèn cắm đất xây thành, dời phủ trị đến đó. Thành có
nhiều cửa, phía trong có nhiều dinh thự. Phủ trị này dựng trên nền nhà cũ
của Vương. Lý Nguyên Gia sai giết trâu bò, mở tiệc mời các bậc kì lão
trong làng tới dự, nhân đó, hỏi chuyện về Vương, có ý muốn thờ Vương
làm Thành hoàng. Mọi người thuận theo, cùng nhau xây dựng một ngôi đền
rất tráng lệ. Lễ khánh thành được tổ chức nhộn nhịp khác thường. Đêm
hôm đó, Lý Nguyên Gia nằm nghỉ, chợt thấy có trận gió mát thổi vào, bức
mành lay động, có một người cưỡi con hươu trắng từ trên không xuống, râu
tóc bạc phơ, áo quần lịch sự, bước đến nói với Lý Nguyên Gia rằng: -Cám
