65. Phép nước đời vua Lê Huy Tông và chúa Trịnh Căn
Theo thông lệ, hàng năm, hoặc giả là vài ba năm, triều đình vua Lê –
chúa Trịnh lại tổ chức khảo quan. Đại đề, đây là một hình thức khảo xét
quan lại các cấp để quyết định việc thăng hoặc giáng cấp của họ. Cũng có
năm, việc khảo quan được tiến hành chẳng khác gì một kì thi, nghĩa là cũng
có bài thi viết, có người được triều đình cử làm giám khảo để chấm hẳn hoi.
Cuộc khảo quan năm Bính Tí (1696) dưới thời vua Lê Hy Tông (1675-
1705) và chúa Trịnh Căn (1682-1709) cũng có thể coi là một ví dụ tiêu
biểu. Tiếc thay, cuộc khảo quan ngỡ như chặt chẽ này lại tỏ rõ phép nước
lúc ấy bị khinh nhờn quá mức. Sách Khâm định Việt sử thông giám cương
mục (Chính biên, quyển 34, tờ 36), khi chép việc của tháng 8 năm Bính Tí
(1696) đã cho biết như sau:
“Giáng chức của Nguyễn Quan Nho từ Tham tụng xuống hàng Tả thị
, liền đó lại cho làm chức Đô ngự sử.
(Nguyễn) Quan Nho là người giản dị. Bấy giờ, sắp có cuộc khảo quan ở
kinh thành và các trấn, chúa Trịnh Căn triệu (Nguyễn) Quan Nho và Lê Hy
vào phủ để nghĩ sẵn đề thi, đồng thời căn dặn rằng: -Không được tiết lộ cho
ai biết.
(Nguyễn) Quan Nho ngồi nói chuyện chơi với Đặng Đình Tướng, có vô
ý làm lộ một phần đề thi. Quan Thái giám là Ngô Phan Lân, vốn từ lâu đã
không bằng lòng với (Nguyễn) Quan Nho, liền đem việc này tố cáo. Trịnh
Căn giận lắm, bèn biếm chức của (Nguyễn) Quan Nho, nhưng rồi ngay
hôm sau, vì có quan Đô ngự sử là Nguyễn Quý Đức bị giáng chức, Trịnh
Căn cho (Nguyễn) Quan Nho làm Đô ngự sử.”
Về chuyện Nguyễn Quý Đức bị giáng chức, cũng sách trên cho biết như
sau:
“Con em của Đô ngự sử Nguyễn Quý Đức có người nhận của đút lót từ
người bị kiện. (Nguyễn) Quý Đức biết chuyện, đem tang vật trình nạp và
tâu bày mọi lẽ, nhưng triều đình xét thấy (Nguyễn) Quý Đức xử kiện không
